Bractwa charytatywno-opiekuńcze w przedrozbiorowej Polsce

Marian Surdacki

doi:10.18290/kip2024.31

Data publikacji : 2024-11-25

Tom 13 Nr 2 (2024)

Bractwa charytatywno-opiekuńcze w przedrozbiorowej Polsce

Marian Surdacki

https://orcid.org/0000-0002-4649-8567

DOI: https://doi.org/10.18290/kip2024.31

Abstrakt

Artykuł o charakterze syntetycznym przedstawia charytatywną działalność bractw kościelnych w średniowieczu i czasach nowożytnych. Można powiedzieć, że w zasadzie wszystkie podejmowały w jakimś stopniu tę formę aktywności. Ze względu jednak na zakres i intensywność takich działań wyodrębniają się wśród nich trzy grupy. Pierwszą stanowią bractwa, o powszechnym – ogólnopolskim zasięgu, które w momencie powstawania i w zamyśle ich twórców, stawiały sobie za główny, a nawet jedyny cel kompleksową pracę charytatywną skierowaną do wszystkich ludzi wymagających wsparcia, przybywających zarówno w szpitalach, w prywatnych domach lub gdziekolwiek indziej. Należy do nich zaliczyć bractwa szpitalne, bractwa ubogich oraz bractwa miłosierdzia. W grupie drugiej można umieścić także konfraternie charytatywne, lecz ilościowo mniej popularne, ograniczone do pewnych terenów, koncentrujące się na wybranych aspektach działań charytatywnych (np. wspieranie umierających), obejmujące opieką tylko niektóre grupy potrzebujących, niekiedy obsługujące pojedyncze szpitale. W tym wypadku chodzi m.in. o bractwa: kapłańskie, dobrej śmierci, niemieckie, pogrzebowe, więzienne, św. Marcina, św. Rocha, św. Benona, św. Łazarza. I wreszcie trzecia grupa bractw, to nastawione na zupełnie inne cele konfraternie dewocyjne, w których aktywność dobroczynna, z reguły uboczna, mało eksponowana, czasami wręcz marginalna, była jednak zawsze obecna. W wielu bractwach ograniczała się co najwyżej do obowiązku organizowania pochówku, uczestnictwa w ceremoniach pogrzebowych konfratrów oraz modlitw za ich dusze.

Słowa kluczowe:

bractwa, Polska, średniowiecze, miłosierdzie

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Surdacki, M. (2024). Bractwa charytatywno-opiekuńcze w przedrozbiorowej Polsce. Kościół I Prawo, 13(2), 261–276. https://doi.org/10.18290/kip2024.31

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Księga Pamiątkowa trzechsetlecia Zgromadzenia Księży Misjonarzy (1625-17/IV-1925). Kraków: Wydawnictwo Księży Misjonarzy.

Diecezja chełmińska. Zarys historyczno-statystyczny. Pelplin: Kuria Biskupia.

Bazydło, Janusz, i Krystyna Kuźmak. 1985. „BENON, Benno.” W Encyklopedia Katolicka, t. 2, 274. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Bochnak, Władysław. 2000. Religijne stowarzyszenia i bractwa katolików świeckich w diecezji wrocławskiej od XI wieku do 1810 roku. Legnica: Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Legnickiej.

Brzozecki, Stanisław, i Bożena Modzelewska. 2008. „Mikołaj Święty, III. Bractwa i stowarzyszenia.” W Encyklopedia Katolicka, t. 12, 971. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Budzyński, Zdzisław. 1987. Dzieje opieki społecznej w ziemi przemyskiej i sanockiej (XV-XVIII w.). Przemyśl–Kraków: Polskie Towarzystwo Historyczne. Stacja Naukowa w Przemyślu.

Chodyński, Stanisław. 1873. „Bractwo.” W Encyklopedia Kościelna, t. 2, red. Michał Nowodworski, 551-71. Warszawa: Wydawnictwo: Drukarnia Czerwińskiego i Spółki.

Czarciński, Ireneusz. 1993. Bractwa w wielkich miastach państwa krzyżackiego w średniowieczu. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika.

Dola, Kazimierz. 1968. „Szpitale średniowieczne Śląska. Rozwój historyczny.” Rocznik Teologiczny Śląska Opolskiego 1:239-92.

Flaga, Jerzy. 1976. „Bractwa i przejawy życia religijnego w 2 połowie XVIII wieku.” Roczniki Humanistyczne 24, z. 2:35-67.

Flaga, Jerzy. 1973. „Bractwa religijne w archidiakonacie lubelskim do początku XVII wieku.” Roczniki Humanistyczne 21, z. 2:293-344.

Flaga, Jerzy. 2004a. Bractwa religijne w Rzeczypospolitej. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Flaga, Jerzy. 2004b. „Działalność charytatywna bractw religijnych w XVII i XVIII wieku.” W Ecclesia et Status. Księga jubileuszowa z okazji 40-lecia pracy naukowej Profesora Józefa Krukowskiego, red. Antoni Dębiński, Krzysztof Orzeszyna, i Mirosław Sitarz, 377-99. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Flaga, Jerzy. 2002. „Rodzaje i terytorialne rozmieszczenie bractw religijnych w diecezji krakowskiej w połowie XVIII wieku.” W Ius et lex. Księga jubileuszowa ku czci profesora Adama Strzębosza, red. Antoni Dębiński, Alicja Grześkowiak, i Krzysztof Wiak, 563-89. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Górski, Karol. 1986. Zarys dziejów duchowości w Polsce. Kraków: Wydawnictwo Znak.

Graczyk, Waldemar. 2011. „Płocka diecezja.” W Encyklopedia Katolicka, t. 15, 850-62. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Karpiński, Andrzej. 1998. „Fundacje posagowe w dużych miastach Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku.” Kwartalnik Historyczny 105, z. 1:3-19.

Karpiński, Andrzej. 1999. „Opieka nad chorymi i ubogimi w miastach polskich w czasie epidemii w XVII-XVIII wieku.” W Charitas, red. Urszula Augustyniak, i Andrzej Karpiński, 221-43. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Semper.

Karpiński, Andrzej. 1983. Pauperes. O mieszkańcach Warszawy XVI i XVII wieku. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Kitowicz, Jędrzej. 1970. Opis obyczajów za panowania Augusta III. Wrocław: Wydawnictwo PIW.

Kopiczko, Andrzej. 1993. Ustrój i organizacja diecezji warmińskiej w latach 1525-1772. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego.

Kossakowski, Józef K. 1786. Xiądz pleban. Warszawa: Wydane w Drukarni uprzywileiowaney J.K.Mci i Rzeplitey Grollowskiey.

Kozik, Agnieszka. 2012. Reforma opieki społecznej Michała Jerzego Poniatowskiego w drugiej połowie XVIII wieku. Rozprawa magisterska. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II.

Krętosz, Józef. 1986. Organizacja archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego od XV wieku do 1772 roku. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Kumor, Bolesław. 1985. „Bank Pobożny.” W Encyklopedia Katolicka, t. 1, 130. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Kumor, Bolesław. 1967. „Kościelne stowarzyszenia świeckich na ziemiach polskich w okresie przedrozbiorowym.” Prawo Kanoniczne 10, nr 1-2:289-356.

Kumor, Bolesław. 1969. „Kościelne stowarzyszenia świeckich na ziemiach polskich w okresie przedrozbiorowym.” W Księga Tysiąclecia katolicyzmu w Polsce, red. Ma-rian Rechowicz, cz. 1, 503-35. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Kurczewski, Jan. 1912. Biskupstwo wileńskie. Wilno: Wydawnictwo Józef Zawadzki.

Kuźmak, Krystyna. 1985a. „Bractwo kościelne.” W Encyklopedia Katolicka, t. 2, 1013-1014. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Kuźmak, Krystyna. 1985b. „Duch Święty, Bractwa i stowarzyszenia.” W Encyklopedia Katolicka, t. 4, 291-92. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Kuźmak, Krystyna. 1985c. „Józef Oblubieniec.” W Encyklopedia Katolicka, t. 2, 124-58. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Kuźmak, Krystyna. 1985d. „Barbara św. III. Bractwa.” Encyklopedia Katolicka, t. 2, 17-18. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Kuźmak, Krystyna, i Bronisław Natoński. 1985. „Bractwo Miłosierdzia.” W Encyklopedia Katolicka, t. 2, 1020-1021. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Kuźmak, Krystyna. 2000. „Kapłańskie bractwa.” W Encyklopedia Katolicka, t. 8, 704-709. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Kuźmak, Krystyna. 2006. „Łazarz, III. Bractwa.” W Encyklopedia Katolicka, t. 11, 438. Lublin:. Towarzystwo Naukowe KUL.

Litak, Stanisław. 1997. „Bractwa religijne w Polsce przedrozbiorowej XIII-XVIII wiek. Rozwój i problematyka.” Przegląd Historyczny 88, z. 3-4:499-523.

Litak, Stanisław. 2004. Parafie w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Litak, Stanisław. 1970. „Struktura i funkcje parafii w Polsce.” W Kościół w Polsce, red. Jerzy Kłoczowski, t. 2, 261-481. Kraków: Wydawnictwo ZNAK.

Monachino, Vincenzo (red.). 1968. La carità cristiana in Roma. Bologna: Capelli.

Nowacki, Józef. 1964. Dzieje archidiecezji poznańskiej. T. 2: Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój. Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha.

Olczak, Stanisław. 1997. „Instytut Moralnej Opieki nad Dziećmi.” W Encyklopedia Katolicka, t. 7, 299-300. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Owczarski, Adam. 2003. Redemptoryści benonici w Warszawie 1787-1808. Kraków: Wydawnictwo Homo Dei.

Paglia, Vincenzo. 1980. „La pietà dei carcerati”. Confraternite e società a Roma nei secoli XVI-XVIII. Roma: Edizioni di Storia e Letteratura.

Paglia, Vincenzo. 1982. La morte confortata. Riti della paura e mentalità religiosa a Roma nell’età moderna. Roma: Edizioni di Storia e Letteratura.

Paglia, Vincenzo. 1994. Storia dei poveri in occidente. Milano: Biblioteca Universale Rizzoli.

Partyka, Wiesław. 2008. „Bank Pobożny w Zamościu w XVII-XVIII wieku.” Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 89:333-43.

Pazzini, Alessandro. 1958. L’ospedale nei secoli. Roma:Edizioni Orizzonte Medico.

Polkowski, Ignacy. 1884. „Bractwo miłosierdzia.” W Księga pamiątkowa Arcybractwa Miłosierdzia i Banku Pobożnego w Krakowie (1584-1884). Kraków: Wydawnictwo Arcybractwa Miłosierdzia i Banku Pobożnego.

Poniatowski, Michał J. 1777. Ustanowienie Bractwa Miłosierdzia po parafiach w dyecezyi płockiey. Warszawa.

Poniatowski, Michał J. 1784. Ustanowienie Bractwa Miłosierdzia po parafiach w dyecezyi krakowskiey. Warszawa: Drukarnia Szkoły Głównej Koronney.

Poniatowski, Michał J. 1787. Ustanowienie Bractwa Miłosierdzia po parafiach archi-diecezyi gnieźnieńskiey. Łowicz: Drukarnia Nadworna J. O. Xcia Imci Prymasa.

Starnawska, Maria. 1999. Między Jerozolimą a Łukowem. Zakony krzyżowe na ziemiach polskich w średniowieczu. Warszawa: Wydawnictwo DIG.

Surdacki, Marian. 2003. „Bractwa religijne w Urzędowie w XVI-XVIII wieku.” Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 51:355-85.

Surdacki, Marian. 2004. „LEJER, Leyer Jerzy.” W Encyklopedia Katolicka, t. 10, 698. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Surdacki, Marian. 2014. „Bractwa charytatywne w Polsce od średniowiecza do końca XVIII wieku.” Biblioteki i Muzea Kościelne 101:233-96.

Szczygieł, Ryszard. 2011. „Lokacja miasta na prawie niemieckim i jego dzieje w czasach jagiellońskich.” W Dzieje Urzędowa, red. Ryszard Szczygieł, i Marian Surdacki, 55-100. Lublin–Urzędów: Towarzystwo Ziemi Urzędowskiej.

Szwed, Jolanta. 2002. Bractwa religijne w archidiakonacie warszawskim w XVII i XVIII w. Rozprawa doktorska. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II.

Tazbir, Janusz. 1978. Piotr Skarga. Szermierz kontrreformacji. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna.

Wadowski, Jan A. 2004. Kościoły lubelskie. Lublin: Norbertinum.

Wejnert, Aleksander. 1857. Starożytności Warszawy. T. 5. Warszawa: Wydawnictwo Drukarnia Banku Polskiego.

Wipszycka, Ewa. 1968. „Świeckie bractwa w życiu religijnym chrześcijańskiego Egiptu.” Przegląd Historyczny 59, z. 3:447-63.

Wiśniowski, Eugeniusz. 1969. „Bractwa religijne na ziemiach polskich w średniowieczu.” Roczniki Humanistyczne 17, z. 1:51-81.

Włodarski, Maciej. 1987. Ars moriendi w literaturze polskiej XV i XVI wieku. Kraków: Wydawnictwo ZNAK.

Zaremska, Hanna. 1977. Bractwa w średniowiecznym Krakowie. Wrocław: Ossolineum.

Zaremska, Hanna. 1997. „Religijność miejska.” W Kultura Polski średniowiecznej XIV-XV wieku, red. Bronisław Geremek, 24-210. Warszawa: Wydawnictwo Semper.