Bractwa charytatywno-opiekuńcze w przedrozbiorowej Polsce

Marian Surdacki

doi:10.18290/kip2024.31

Published : 2024-11-25

Vol. 13 No. 2 (2024)

Charitable and Protective Brotherhoods in Prepartition Poland

Marian Surdacki

https://orcid.org/0000-0002-4649-8567

DOI: https://doi.org/10.18290/kip2024.31

Abstract

The synthetic article presents the charitable activities of church brotherhoods in the Middle Ages and modern times. It can be said that basically all of them undertook this form of activity to some extent. However, due to the scope and intensity of such activities, three groups can be distinguished. The first are brotherhoods, with a universal, nationwide reach, which, at the time of their creation and in the intention of their creators, had as their main, or even only, goal comprehensive charitable work addressed to all people requiring support, coming either in hospitals, private homes or anywhere else. These include hospital brotherhoods, brotherhoods of the poor and brotherhoods of mercy. The second group also includes charitable confraternities, but quantitatively less popular, limited to certain areas, focusing on selected aspects of charitable activities (e.g. supporting the dying), providing care only to certain groups of people in need, sometimes serving single hospitals. In this case, it concerns, among others: about the following brotherhoods: priestly, good death, German, funeral, prison, St. Martin, St. Roch, St. Benon, Saint Lazarus. And finally, the third group of brotherhoods are devotional brotherhoods aimed at completely different goals, in which charitable activity, usually sideline, little exposed, sometimes even marginal, was always present. In many brotherhoods, it was limited to the obligation to organize burials, participate in funeral ceremonies of confreres and pray for their souls.

Keywords:

brotherhoods, Poland, charity, Middle Ages, mercy

Details

References

Statistics

Authors

Download files

pdf (Język Polski)

Citation rules

Surdacki, M. (2024). Charitable and Protective Brotherhoods in Prepartition Poland. Kościół I Prawo, 13(2), 261–276. https://doi.org/10.18290/kip2024.31

Altmetric indicators

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Księga Pamiątkowa trzechsetlecia Zgromadzenia Księży Misjonarzy (1625-17/IV-1925). Kraków: Wydawnictwo Księży Misjonarzy.

Diecezja chełmińska. Zarys historyczno-statystyczny. Pelplin: Kuria Biskupia.

Bazydło, Janusz, i Krystyna Kuźmak. 1985. „BENON, Benno.” W Encyklopedia Katolicka, t. 2, 274. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Bochnak, Władysław. 2000. Religijne stowarzyszenia i bractwa katolików świeckich w diecezji wrocławskiej od XI wieku do 1810 roku. Legnica: Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Legnickiej.

Brzozecki, Stanisław, i Bożena Modzelewska. 2008. „Mikołaj Święty, III. Bractwa i stowarzyszenia.” W Encyklopedia Katolicka, t. 12, 971. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Budzyński, Zdzisław. 1987. Dzieje opieki społecznej w ziemi przemyskiej i sanockiej (XV-XVIII w.). Przemyśl–Kraków: Polskie Towarzystwo Historyczne. Stacja Naukowa w Przemyślu.

Chodyński, Stanisław. 1873. „Bractwo.” W Encyklopedia Kościelna, t. 2, red. Michał Nowodworski, 551-71. Warszawa: Wydawnictwo: Drukarnia Czerwińskiego i Spółki.

Czarciński, Ireneusz. 1993. Bractwa w wielkich miastach państwa krzyżackiego w średniowieczu. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika.

Dola, Kazimierz. 1968. „Szpitale średniowieczne Śląska. Rozwój historyczny.” Rocznik Teologiczny Śląska Opolskiego 1:239-92.

Flaga, Jerzy. 1976. „Bractwa i przejawy życia religijnego w 2 połowie XVIII wieku.” Roczniki Humanistyczne 24, z. 2:35-67.

Flaga, Jerzy. 1973. „Bractwa religijne w archidiakonacie lubelskim do początku XVII wieku.” Roczniki Humanistyczne 21, z. 2:293-344.

Flaga, Jerzy. 2004a. Bractwa religijne w Rzeczypospolitej. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Flaga, Jerzy. 2004b. „Działalność charytatywna bractw religijnych w XVII i XVIII wieku.” W Ecclesia et Status. Księga jubileuszowa z okazji 40-lecia pracy naukowej Profesora Józefa Krukowskiego, red. Antoni Dębiński, Krzysztof Orzeszyna, i Mirosław Sitarz, 377-99. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Flaga, Jerzy. 2002. „Rodzaje i terytorialne rozmieszczenie bractw religijnych w diecezji krakowskiej w połowie XVIII wieku.” W Ius et lex. Księga jubileuszowa ku czci profesora Adama Strzębosza, red. Antoni Dębiński, Alicja Grześkowiak, i Krzysztof Wiak, 563-89. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Górski, Karol. 1986. Zarys dziejów duchowości w Polsce. Kraków: Wydawnictwo Znak.

Graczyk, Waldemar. 2011. „Płocka diecezja.” W Encyklopedia Katolicka, t. 15, 850-62. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Karpiński, Andrzej. 1998. „Fundacje posagowe w dużych miastach Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku.” Kwartalnik Historyczny 105, z. 1:3-19.

Karpiński, Andrzej. 1999. „Opieka nad chorymi i ubogimi w miastach polskich w czasie epidemii w XVII-XVIII wieku.” W Charitas, red. Urszula Augustyniak, i Andrzej Karpiński, 221-43. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Semper.

Karpiński, Andrzej. 1983. Pauperes. O mieszkańcach Warszawy XVI i XVII wieku. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Kitowicz, Jędrzej. 1970. Opis obyczajów za panowania Augusta III. Wrocław: Wydawnictwo PIW.

Kopiczko, Andrzej. 1993. Ustrój i organizacja diecezji warmińskiej w latach 1525-1772. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego.

Kossakowski, Józef K. 1786. Xiądz pleban. Warszawa: Wydane w Drukarni uprzywileiowaney J.K.Mci i Rzeplitey Grollowskiey.

Kozik, Agnieszka. 2012. Reforma opieki społecznej Michała Jerzego Poniatowskiego w drugiej połowie XVIII wieku. Rozprawa magisterska. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II.

Krętosz, Józef. 1986. Organizacja archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego od XV wieku do 1772 roku. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Kumor, Bolesław. 1985. „Bank Pobożny.” W Encyklopedia Katolicka, t. 1, 130. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Kumor, Bolesław. 1967. „Kościelne stowarzyszenia świeckich na ziemiach polskich w okresie przedrozbiorowym.” Prawo Kanoniczne 10, nr 1-2:289-356.

Kumor, Bolesław. 1969. „Kościelne stowarzyszenia świeckich na ziemiach polskich w okresie przedrozbiorowym.” W Księga Tysiąclecia katolicyzmu w Polsce, red. Ma-rian Rechowicz, cz. 1, 503-35. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Kurczewski, Jan. 1912. Biskupstwo wileńskie. Wilno: Wydawnictwo Józef Zawadzki.

Kuźmak, Krystyna. 1985a. „Bractwo kościelne.” W Encyklopedia Katolicka, t. 2, 1013-1014. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Kuźmak, Krystyna. 1985b. „Duch Święty, Bractwa i stowarzyszenia.” W Encyklopedia Katolicka, t. 4, 291-92. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Kuźmak, Krystyna. 1985c. „Józef Oblubieniec.” W Encyklopedia Katolicka, t. 2, 124-58. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Kuźmak, Krystyna. 1985d. „Barbara św. III. Bractwa.” Encyklopedia Katolicka, t. 2, 17-18. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Kuźmak, Krystyna, i Bronisław Natoński. 1985. „Bractwo Miłosierdzia.” W Encyklopedia Katolicka, t. 2, 1020-1021. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Kuźmak, Krystyna. 2000. „Kapłańskie bractwa.” W Encyklopedia Katolicka, t. 8, 704-709. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Kuźmak, Krystyna. 2006. „Łazarz, III. Bractwa.” W Encyklopedia Katolicka, t. 11, 438. Lublin:. Towarzystwo Naukowe KUL.

Litak, Stanisław. 1997. „Bractwa religijne w Polsce przedrozbiorowej XIII-XVIII wiek. Rozwój i problematyka.” Przegląd Historyczny 88, z. 3-4:499-523.

Litak, Stanisław. 2004. Parafie w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Litak, Stanisław. 1970. „Struktura i funkcje parafii w Polsce.” W Kościół w Polsce, red. Jerzy Kłoczowski, t. 2, 261-481. Kraków: Wydawnictwo ZNAK.

Monachino, Vincenzo (red.). 1968. La carità cristiana in Roma. Bologna: Capelli.

Nowacki, Józef. 1964. Dzieje archidiecezji poznańskiej. T. 2: Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój. Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha.

Olczak, Stanisław. 1997. „Instytut Moralnej Opieki nad Dziećmi.” W Encyklopedia Katolicka, t. 7, 299-300. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Owczarski, Adam. 2003. Redemptoryści benonici w Warszawie 1787-1808. Kraków: Wydawnictwo Homo Dei.

Paglia, Vincenzo. 1980. „La pietà dei carcerati”. Confraternite e società a Roma nei secoli XVI-XVIII. Roma: Edizioni di Storia e Letteratura.

Paglia, Vincenzo. 1982. La morte confortata. Riti della paura e mentalità religiosa a Roma nell’età moderna. Roma: Edizioni di Storia e Letteratura.

Paglia, Vincenzo. 1994. Storia dei poveri in occidente. Milano: Biblioteca Universale Rizzoli.

Partyka, Wiesław. 2008. „Bank Pobożny w Zamościu w XVII-XVIII wieku.” Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 89:333-43.

Pazzini, Alessandro. 1958. L’ospedale nei secoli. Roma:Edizioni Orizzonte Medico.

Polkowski, Ignacy. 1884. „Bractwo miłosierdzia.” W Księga pamiątkowa Arcybractwa Miłosierdzia i Banku Pobożnego w Krakowie (1584-1884). Kraków: Wydawnictwo Arcybractwa Miłosierdzia i Banku Pobożnego.

Poniatowski, Michał J. 1777. Ustanowienie Bractwa Miłosierdzia po parafiach w dyecezyi płockiey. Warszawa.

Poniatowski, Michał J. 1784. Ustanowienie Bractwa Miłosierdzia po parafiach w dyecezyi krakowskiey. Warszawa: Drukarnia Szkoły Głównej Koronney.

Poniatowski, Michał J. 1787. Ustanowienie Bractwa Miłosierdzia po parafiach archi-diecezyi gnieźnieńskiey. Łowicz: Drukarnia Nadworna J. O. Xcia Imci Prymasa.

Starnawska, Maria. 1999. Między Jerozolimą a Łukowem. Zakony krzyżowe na ziemiach polskich w średniowieczu. Warszawa: Wydawnictwo DIG.

Surdacki, Marian. 2003. „Bractwa religijne w Urzędowie w XVI-XVIII wieku.” Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 51:355-85.

Surdacki, Marian. 2004. „LEJER, Leyer Jerzy.” W Encyklopedia Katolicka, t. 10, 698. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Surdacki, Marian. 2014. „Bractwa charytatywne w Polsce od średniowiecza do końca XVIII wieku.” Biblioteki i Muzea Kościelne 101:233-96.

Szczygieł, Ryszard. 2011. „Lokacja miasta na prawie niemieckim i jego dzieje w czasach jagiellońskich.” W Dzieje Urzędowa, red. Ryszard Szczygieł, i Marian Surdacki, 55-100. Lublin–Urzędów: Towarzystwo Ziemi Urzędowskiej.

Szwed, Jolanta. 2002. Bractwa religijne w archidiakonacie warszawskim w XVII i XVIII w. Rozprawa doktorska. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II.

Tazbir, Janusz. 1978. Piotr Skarga. Szermierz kontrreformacji. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna.

Wadowski, Jan A. 2004. Kościoły lubelskie. Lublin: Norbertinum.

Wejnert, Aleksander. 1857. Starożytności Warszawy. T. 5. Warszawa: Wydawnictwo Drukarnia Banku Polskiego.

Wipszycka, Ewa. 1968. „Świeckie bractwa w życiu religijnym chrześcijańskiego Egiptu.” Przegląd Historyczny 59, z. 3:447-63.

Wiśniowski, Eugeniusz. 1969. „Bractwa religijne na ziemiach polskich w średniowieczu.” Roczniki Humanistyczne 17, z. 1:51-81.

Włodarski, Maciej. 1987. Ars moriendi w literaturze polskiej XV i XVI wieku. Kraków: Wydawnictwo ZNAK.

Zaremska, Hanna. 1977. Bractwa w średniowiecznym Krakowie. Wrocław: Ossolineum.

Zaremska, Hanna. 1997. „Religijność miejska.” W Kultura Polski średniowiecznej XIV-XV wieku, red. Bronisław Geremek, 24-210. Warszawa: Wydawnictwo Semper.