Natura w perspektywie antropocenu

Zbigniew Wróblewski; Anna Pietryga

doi:10.18290/rkult23142.2

Data publikacji : 2023-06-23

Tom 14 Nr 2 (2023)

Natura w perspektywie antropocenu

Zbigniew Wróblewski

https://orcid.org/0000-0003-4477-6903

Anna Pietryga

https://orcid.org/0000-0002-1531-8631

DOI: https://doi.org/10.18290/rkult23142.2

Abstrakt

Współczesna dyskusja nad wyodrębnieniem nowej jednostki stratygraficznej w geologii, nazwanej antropocenem, która rejestruje geologiczne zmiany o charakterze antropogenicznym, stanowi kontekst dla nowej konceptualizacji podstawowych kategorii opisujących i wyjaśniających stan kryzysu relacji człowiek–przyroda. W artykule podjęto próbę retrospektywnej rekonstrukcji pojęcia natury w dwóch wymiarach: doświadczenia różnych aspektów natury w dobie kryzysu ekologicznego oraz filozoficznych interpretacji tego doświadczenia. Elementem wspólnym tego doświadczenia egzystencjalnego oraz naukowego jest rewizja wyobrażeń o przyrodzie, ukształtowanych przez naukę i technikę. Reakcja na odkrycie ograniczeń bywa jednak zróżnicowana: od radykalnych programów naprawczych w sferze teorii i praktyki po reformistyczne postulaty korektur aktualnych trendów cywilizacyjnych. W interpretacji filozoficznej odkrywa się dwa kluczowe aspekty. Po pierwsze, pojęcie natury jest kształtowane w kontekście naukowo‑technicznym w wymiarze historycznym (rewolucja naukowa, kolejne etapy przemian techniki) i systematycznym (koncepcja nauki i techniki wpływa na sposób ujmowania natury). Po drugie, naukowo-techniczne ujęcie natury doprowadziło do szeregu ważnych konsekwencji światopoglądowych i ideologicznych, które wpływają na kształt relacji człowiek–przyroda.

Słowa kluczowe:

antropocen, filozofia ekologiczna, natura, technika, nauka

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Agazzi, Evandro. Dobro, zło i nauka. Etyczny wymiar działalności naukowo-technicznej. Tłum. Elżbieta Kałuszyńska. Warszawa: Oficyna Akademicka OAK, 1997.

Arystoteles, „Fizyka”, w: Arystoteles, Dzieła Wszystkie, t. 1, tłum. Kazimierz Leśniak (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003)

Beck, Urlich. Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności. Tłum. Stanisław Cieśla. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2002.

Berry, Thomas. The Dream of the Earth. San Francisco: Sierra Club Books, 1988.

Bińczyk, Ewa. Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018, 105-139.

Birkenmajer, Krzysztof. „Antropocen — nowa epoka geologiczna?”. Przegląd Geologiczny 60, nr 11 (2012): 587–588.

Birnbacher, Dieter. Natürlichkeit. Berlin: Walter de Gruyter, 2006, 21–23.

Birnbacher, Dieter. red. Ökophilosophie. Ditzingen: Reclam, 1997.

Birnbacher, Dieter. „Technika”. W Filozofia. Podstawowe pytania, red. Ekkehard Martens i Herbert Schnädelbach. Tłum. Krystyna Krzemieniowa, 656–666. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1995.

Bookchin, Murray. The Ecology of Freedom. The Emergence and Dissolution of Hierarchy. Palo Alto: Cheshire Books, 1982.

Bowler, Peter J., Historia nauk o środowisku. Tłum. Joanna Popiołek i Wiesław Studencki, 393–429. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2007.

Böhme, Gernot. Die Natur vor uns. Naturphilosophie in pragmatischer Hinsich. Baden-Baden: Die Graue Edition, 2002.

Böhme, Gernot. Filozofia i estetyka przyrody w dobie kryzysu ekologicznego. Tłum. Jarosław Merecki. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2002.

Böhme, Gernot. Leibsein als Aufgabe. Leibphilosophie in pragmatischer Hinsicht. Baden-Baden: Die Graue Edition, 2003.

Brenner, Andreas. Ökologie — Ethik. Leipzig: Reclam, 1996.

Craig, Edward. red., Encyclopedia of Philosophy. 197-202. London: Routledge, 1998,.

Crutzen, Paul J. i Eugene F. Stoermer, „The Anthropocene”. Global Change Newsletter 41 (2000): 17–18.

Devall, Bill, i George Sessions. Ekologia głęboka: żyć w przekonaniu, iż Natura coś znaczy. Tłum. Elżbieta Margielewicz. Warszawa: Pusty Obłok, 1994.

Dzwonkowska, Dominika. Wprowadzenie do etyki środowiskowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UKSW, 2022.

Fox, Matthew. Pierworodne błogosławieństwo. Elementarz duchowości stworzenia przedstawiony w czterech drogach, dwudziestu sześciu tematach i dwóch pytaniach. Tłum. Andrzej Wilczak. Poznań: Zysk i S-ka, 1995.

Garbacz, Paweł. Logika i artefakty. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2006.

Gurczyńska-Sady, Katarzyna, i Wojciech Sady. Antropocen. Szanse i zagrożenia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2022.

Habermas, Jürgen. Przyszłość natury ludzkiej. Czy zmierzamy do eugeniki liberalnej? Tłum. Małgorzata Łukasiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2003.

Hajduk, Zygmunt. Filozofia przyrody, filozofia przyrodoznawstwa. Metakosmologia. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2004.

Henderson, Hazel. Creating Alternative Futures. The End of Economics. New York: Berkley Publishing Corporation, 1978.

Jonas, Hans. Das Prinzip Leben. Ansätze zu einer philosophischen Biologie. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1997.

Jonas, Hans. Philosophie. Rückschau und Vorschau am Ende des Jahrhunderts. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1993.

Jonas, Hans. Technik, Medizin und Ethik. Praxis des Prinzips Verantwortung. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1985.

Jonas, Hans. Zasada odpowiedzialności. Etyka dla cywilizacji technologicznej. Tłum. Marek Klimowicz i Tomasz Kowalski. Kraków: Platan, 1996.

Karafyllis, Nicole C., Biofakte — Versuch über den Menschen zwischen Artefakt und Lebewesen. Paderborn: Verlag Mentis, 2003.

Karafyllis, Nicole C. „Die Physis und ihre Repräsentationen als Konzepte für Umwelthandeln”. W: Umwelt — Handeln. Zum Zusammenhang von Naturphilosophie und Umweltethik, red. Kristian Köchy i Martin Norwig, 137–143. München:Verlag Karl Aber.

Keith, David. A Case for Climate Engineering. Cambridge: MIT Press, 2013.

Kiepas, Andrzej. „Środowiskowa analiza wpływów techniki — aspekty etyczne i polityczne”. W: Polityka — ekologia — kultura. Społeczne przesłanki i przejawy kryzysu ekologicznego, red. Andrzej Papuziński, 51–59. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelnianie Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy, 2000.

Kiereś, Henryk. „Czy sztuka naśladuje naturę? Teorie sztuki a problem mimesis”. W: Substancja. Natura. Prawo naturalne. Zadania współczesnej metafizyki, t. 8, red. Andrzej Maryniarczyk, Katarzyna Stępień i Paweł Gondek, 255–270. Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2006.

Macmaghten, Phil, i John Urry. Alternatywne przyrody. Nowe myślenie o przyrodzie i społeczeństwie, Tłum. Bogdan Baran. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2005.

Meadows, Donella H., Dennis L. Meadows i Jorgen Randers. Przekraczanie granic. Globalne załamanie czy bezpieczna przyszłość?, Tłum. Zofia Dobrska. Warszawa: Centrum Uniwersalizmu przy Uniwersytecie Warszawskim, Polskie Towarzystwo Współpracy z Klubem Rzymskim, 1995.

Meadows, Donella H., Dennis L. Meadows, Jorgen Randers i William W. Behrens III. Granice wzrostu. Tłum. Wiesława Rączkowska i Stanisław Rączkowski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 1973.

Meyer-Abich, Klaus. Praktische Naurphilosophie. Erinnerung an einen vergessenen Traum. Monachium: Verlag C.H. Beck, 1997.

Meyer-Abich, Klaus. Wege zum Frieden mit der Natur. Praktische Naturphilosophie für die Umweltpolitik. München: Hanser, 1984.

Monod, Jacques. Przypadek i konieczność. Esej o filozofii biologii współczesnej. Tłum. Jędrzej Bukowski. Warszawa: Biblioteka Głosu, 1979.

Naess, Arne. Ecology, Community, and Lifestyle: Outline of an Ecosophy. Cambridge: Cambridge University Press, 1989.

Naess, Arne. “The Shallow and The Deep, Long-Range Ecology Movement: A Summary”. Inquiry 16 (1973): 95-100.

Niggemeier, Frank. Pflicht zur Behutsamkeit? Hans Jonas, Naturphilosophische Ethik für die technologische Zivilisation. Würzburg: Verlag Königshausen & Neumann GmbH, 2002.

Papuziński, Andrzej. red., Wprowadzenie do filozoficznych problemów ekologii. Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy, 1999.

Piłat, Robert. „Naturalna granica nauki i techniki”. W Natura i norma. Kontrowersje filozoficzne, red. Zbigniew Wróblewski, 67–76. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2010.

Pinker, Steven. Nowe oświecenie. Argumenty za rozumem, nauką, humanizmem i postępem. Tłum. Tomasz Bieroń. Poznań: Zysk i S-ka, 2018.

Reiss, Michael J., i Roger Straughan. Poprawianie natury. Inżynieria genetyczna — nauka i etyka. Tłum. Jan Fronk. Warszawa: Amber, 1997.

Russo, Lucio. Zapomniana rewolucja. Grecka myśl naukowa a nauka współczesna. Tłum. Ireneusz Kania,. Kraków: Universitas, 2005.

Schäfer, Lothar. Das Bacon-Projekt. Von der Erkenntnis, Nutzung und Schonung der Natur. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1993.

Schäfer, Lothar. „Die Idee der zu schonenden Natur”. W: Naturauffassungen in Philosophie, Wissenschaft, Technik. Band IV: Gegenwart, red. Lothar Schäfer i Elisabeth Ströker, 208–211. Freiburg, München: Verlag Karl Alber, 1996.

Schäfer, Lothar. „Przyroda”. W Filozofia. Podstawowe pytania, red. Ekkehard Martens i Herbert Schnädelbach. Tłum. Krystyna Krzemieniowa, 528. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1995.

Skolimowski, Henryk. „Ecological humanism”. AA Notes 38 (1974): 4–5.

Skolimowski, Henryk. Eco-philosophy. Designing new tactics for living. London: Marion Boyars Publishers, 1981.

Skolimowski, Henryk. Technika a przeznaczenie człowieka. Warszawa: Ethos, 1995.

Sloterdijk, Peter. Co się zdarzyło w XX wieku?. Tłum. Bogdan Baran. Warszawa: Aletheia, 2021.

Spaemann, Robert. Granice. O etycznym wymiarze działania. Tłum. Jarosław Merecki. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2006, 49.

Spaemann, Robert, i Reinhard Löw. Cele naturalne. Dzieje i ponowne odkrycie myślenia teleologicznego. Tłum. Andrzej Półtawski. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2008.

Szostek, Andrzej. Natura, rozum, wolność. Filozoficzna analiza koncepcji twórczego rozumu we współczesnej teologii moralnej. Rzym: Fundacja Jana Pawła II, 1990.

Tempczyk, Michał. „Niebezpieczny naturalizm Freemana Dysona”. Roczniki Filozoficzne 51, z. 3 (2003): 119–126.

Tyburski, Włodzimierz. Dyscypliny humanistyczne i ekologia. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013.

Wilson, Edward O. Pół Ziemi. Walka naszej planety o życie. Tłum. Bogdan Baran. Warszawa: Aletheia, 2017.

Wróblewski, Zbigniew. Natura i cele. Dyskusja argumentu teleologicznego na rzecz ochrony przyrody. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2010.

Zięba, Stanisław. Dylematy bezpieczeństwa ekologicznego. Lublin: Zakład Ekologii Człowieka KUL, 1998.

Zięba, Stanisław. Historia myśli ekologicznej. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2004.

Zięba, Stanisław. Natura i człowiek w ekologii humanistycznej. Lublin: Zakład Ekologii Człowieka KUL, 1998.