Natura w perspektywie antropocenu

Zbigniew Wróblewski; Anna Pietryga

doi:10.18290/rkult23142.2

Published : 2023-06-23

Vol. 14 No. 2 (2023)

Nature in the Perspective of the Anthropocene

Zbigniew Wróblewski

https://orcid.org/0000-0003-4477-6903

Anna Pietryga

https://orcid.org/0000-0002-1531-8631

DOI: https://doi.org/10.18290/rkult23142.2

Abstract

Contemporary discussion on the separation of a new stratigraphic unit in geology, called anthropocene, which records geological changes of anthropogenic nature, is a context for a new conceptualization of basic categories describing and explaining the state of crisis of relationships between man and nature. The article attempted a retrospective reconstruction of the concept of nature in two dimensions: the experience of various aspects of nature in times of the ecological crisis and philosophical interpretations of this experience. The common element of this existential and scientific experience is the revision of ideas of nature shaped by science and technique. Two key aspects are discovered in the philosophical interpretation. Firstly, the concept of nature is shaped in a scientific and technical context in a historical (scientific revolution, subsequent stages of technology changes) and systematic dimension (the concept of science and technology affects the way of understanding nature). Secondly, the scientific and technical approach to nature has led to a number of important ideological and worldwiev consequences that affect the shape of the human– nature relationship.

Keywords:

anthropocene, ecological philosophy, nature, technology, science

Details

References

Statistics

Authors

Download files

pdf (Język Polski)

Altmetric indicators

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Agazzi, Evandro. Dobro, zło i nauka. Etyczny wymiar działalności naukowo-technicznej. Tłum. Elżbieta Kałuszyńska. Warszawa: Oficyna Akademicka OAK, 1997.

Arystoteles, „Fizyka”, w: Arystoteles, Dzieła Wszystkie, t. 1, tłum. Kazimierz Leśniak (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003)

Beck, Urlich. Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności. Tłum. Stanisław Cieśla. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2002.

Berry, Thomas. The Dream of the Earth. San Francisco: Sierra Club Books, 1988.

Bińczyk, Ewa. Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018, 105-139.

Birkenmajer, Krzysztof. „Antropocen — nowa epoka geologiczna?”. Przegląd Geologiczny 60, nr 11 (2012): 587–588.

Birnbacher, Dieter. Natürlichkeit. Berlin: Walter de Gruyter, 2006, 21–23.

Birnbacher, Dieter. red. Ökophilosophie. Ditzingen: Reclam, 1997.

Birnbacher, Dieter. „Technika”. W Filozofia. Podstawowe pytania, red. Ekkehard Martens i Herbert Schnädelbach. Tłum. Krystyna Krzemieniowa, 656–666. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1995.

Bookchin, Murray. The Ecology of Freedom. The Emergence and Dissolution of Hierarchy. Palo Alto: Cheshire Books, 1982.

Bowler, Peter J., Historia nauk o środowisku. Tłum. Joanna Popiołek i Wiesław Studencki, 393–429. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2007.

Böhme, Gernot. Die Natur vor uns. Naturphilosophie in pragmatischer Hinsich. Baden-Baden: Die Graue Edition, 2002.

Böhme, Gernot. Filozofia i estetyka przyrody w dobie kryzysu ekologicznego. Tłum. Jarosław Merecki. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2002.

Böhme, Gernot. Leibsein als Aufgabe. Leibphilosophie in pragmatischer Hinsicht. Baden-Baden: Die Graue Edition, 2003.

Brenner, Andreas. Ökologie — Ethik. Leipzig: Reclam, 1996.

Craig, Edward. red., Encyclopedia of Philosophy. 197-202. London: Routledge, 1998,.

Crutzen, Paul J. i Eugene F. Stoermer, „The Anthropocene”. Global Change Newsletter 41 (2000): 17–18.

Devall, Bill, i George Sessions. Ekologia głęboka: żyć w przekonaniu, iż Natura coś znaczy. Tłum. Elżbieta Margielewicz. Warszawa: Pusty Obłok, 1994.

Dzwonkowska, Dominika. Wprowadzenie do etyki środowiskowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UKSW, 2022.

Fox, Matthew. Pierworodne błogosławieństwo. Elementarz duchowości stworzenia przedstawiony w czterech drogach, dwudziestu sześciu tematach i dwóch pytaniach. Tłum. Andrzej Wilczak. Poznań: Zysk i S-ka, 1995.

Garbacz, Paweł. Logika i artefakty. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2006.

Gurczyńska-Sady, Katarzyna, i Wojciech Sady. Antropocen. Szanse i zagrożenia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2022.

Habermas, Jürgen. Przyszłość natury ludzkiej. Czy zmierzamy do eugeniki liberalnej? Tłum. Małgorzata Łukasiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2003.

Hajduk, Zygmunt. Filozofia przyrody, filozofia przyrodoznawstwa. Metakosmologia. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2004.

Henderson, Hazel. Creating Alternative Futures. The End of Economics. New York: Berkley Publishing Corporation, 1978.

Jonas, Hans. Das Prinzip Leben. Ansätze zu einer philosophischen Biologie. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1997.

Jonas, Hans. Philosophie. Rückschau und Vorschau am Ende des Jahrhunderts. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1993.

Jonas, Hans. Technik, Medizin und Ethik. Praxis des Prinzips Verantwortung. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1985.

Jonas, Hans. Zasada odpowiedzialności. Etyka dla cywilizacji technologicznej. Tłum. Marek Klimowicz i Tomasz Kowalski. Kraków: Platan, 1996.

Karafyllis, Nicole C., Biofakte — Versuch über den Menschen zwischen Artefakt und Lebewesen. Paderborn: Verlag Mentis, 2003.

Karafyllis, Nicole C. „Die Physis und ihre Repräsentationen als Konzepte für Umwelthandeln”. W: Umwelt — Handeln. Zum Zusammenhang von Naturphilosophie und Umweltethik, red. Kristian Köchy i Martin Norwig, 137–143. München:Verlag Karl Aber.

Keith, David. A Case for Climate Engineering. Cambridge: MIT Press, 2013.

Kiepas, Andrzej. „Środowiskowa analiza wpływów techniki — aspekty etyczne i polityczne”. W: Polityka — ekologia — kultura. Społeczne przesłanki i przejawy kryzysu ekologicznego, red. Andrzej Papuziński, 51–59. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelnianie Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy, 2000.

Kiereś, Henryk. „Czy sztuka naśladuje naturę? Teorie sztuki a problem mimesis”. W: Substancja. Natura. Prawo naturalne. Zadania współczesnej metafizyki, t. 8, red. Andrzej Maryniarczyk, Katarzyna Stępień i Paweł Gondek, 255–270. Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2006.

Macmaghten, Phil, i John Urry. Alternatywne przyrody. Nowe myślenie o przyrodzie i społeczeństwie, Tłum. Bogdan Baran. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2005.

Meadows, Donella H., Dennis L. Meadows i Jorgen Randers. Przekraczanie granic. Globalne załamanie czy bezpieczna przyszłość?, Tłum. Zofia Dobrska. Warszawa: Centrum Uniwersalizmu przy Uniwersytecie Warszawskim, Polskie Towarzystwo Współpracy z Klubem Rzymskim, 1995.

Meadows, Donella H., Dennis L. Meadows, Jorgen Randers i William W. Behrens III. Granice wzrostu. Tłum. Wiesława Rączkowska i Stanisław Rączkowski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 1973.

Meyer-Abich, Klaus. Praktische Naurphilosophie. Erinnerung an einen vergessenen Traum. Monachium: Verlag C.H. Beck, 1997.

Meyer-Abich, Klaus. Wege zum Frieden mit der Natur. Praktische Naturphilosophie für die Umweltpolitik. München: Hanser, 1984.

Monod, Jacques. Przypadek i konieczność. Esej o filozofii biologii współczesnej. Tłum. Jędrzej Bukowski. Warszawa: Biblioteka Głosu, 1979.

Naess, Arne. Ecology, Community, and Lifestyle: Outline of an Ecosophy. Cambridge: Cambridge University Press, 1989.

Naess, Arne. “The Shallow and The Deep, Long-Range Ecology Movement: A Summary”. Inquiry 16 (1973): 95-100.

Niggemeier, Frank. Pflicht zur Behutsamkeit? Hans Jonas, Naturphilosophische Ethik für die technologische Zivilisation. Würzburg: Verlag Königshausen & Neumann GmbH, 2002.

Papuziński, Andrzej. red., Wprowadzenie do filozoficznych problemów ekologii. Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy, 1999.

Piłat, Robert. „Naturalna granica nauki i techniki”. W Natura i norma. Kontrowersje filozoficzne, red. Zbigniew Wróblewski, 67–76. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2010.

Pinker, Steven. Nowe oświecenie. Argumenty za rozumem, nauką, humanizmem i postępem. Tłum. Tomasz Bieroń. Poznań: Zysk i S-ka, 2018.

Reiss, Michael J., i Roger Straughan. Poprawianie natury. Inżynieria genetyczna — nauka i etyka. Tłum. Jan Fronk. Warszawa: Amber, 1997.

Russo, Lucio. Zapomniana rewolucja. Grecka myśl naukowa a nauka współczesna. Tłum. Ireneusz Kania,. Kraków: Universitas, 2005.

Schäfer, Lothar. Das Bacon-Projekt. Von der Erkenntnis, Nutzung und Schonung der Natur. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1993.

Schäfer, Lothar. „Die Idee der zu schonenden Natur”. W: Naturauffassungen in Philosophie, Wissenschaft, Technik. Band IV: Gegenwart, red. Lothar Schäfer i Elisabeth Ströker, 208–211. Freiburg, München: Verlag Karl Alber, 1996.

Schäfer, Lothar. „Przyroda”. W Filozofia. Podstawowe pytania, red. Ekkehard Martens i Herbert Schnädelbach. Tłum. Krystyna Krzemieniowa, 528. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1995.

Skolimowski, Henryk. „Ecological humanism”. AA Notes 38 (1974): 4–5.

Skolimowski, Henryk. Eco-philosophy. Designing new tactics for living. London: Marion Boyars Publishers, 1981.

Skolimowski, Henryk. Technika a przeznaczenie człowieka. Warszawa: Ethos, 1995.

Sloterdijk, Peter. Co się zdarzyło w XX wieku?. Tłum. Bogdan Baran. Warszawa: Aletheia, 2021.

Spaemann, Robert. Granice. O etycznym wymiarze działania. Tłum. Jarosław Merecki. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2006, 49.

Spaemann, Robert, i Reinhard Löw. Cele naturalne. Dzieje i ponowne odkrycie myślenia teleologicznego. Tłum. Andrzej Półtawski. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2008.

Szostek, Andrzej. Natura, rozum, wolność. Filozoficzna analiza koncepcji twórczego rozumu we współczesnej teologii moralnej. Rzym: Fundacja Jana Pawła II, 1990.

Tempczyk, Michał. „Niebezpieczny naturalizm Freemana Dysona”. Roczniki Filozoficzne 51, z. 3 (2003): 119–126.

Tyburski, Włodzimierz. Dyscypliny humanistyczne i ekologia. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013.

Wilson, Edward O. Pół Ziemi. Walka naszej planety o życie. Tłum. Bogdan Baran. Warszawa: Aletheia, 2017.

Wróblewski, Zbigniew. Natura i cele. Dyskusja argumentu teleologicznego na rzecz ochrony przyrody. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2010.

Zięba, Stanisław. Dylematy bezpieczeństwa ekologicznego. Lublin: Zakład Ekologii Człowieka KUL, 1998.

Zięba, Stanisław. Historia myśli ekologicznej. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2004.

Zięba, Stanisław. Natura i człowiek w ekologii humanistycznej. Lublin: Zakład Ekologii Człowieka KUL, 1998.