Panpsychism and Pantheism. An Uneasy Alliance?

Jacek Jarocki

doi:10.18290/rf237102.10

Data publikacji : 2023-06-28

Tom 71 Nr 2 (2023)

Panpsychizm a panteizm: kłopotliwe przymierze?

Jacek Jarocki

https://orcid.org/0000-0001-8135-6153

DOI: https://doi.org/10.18290/rf237102.10

Abstrakt

Mimo że panpsychizm i panteizm postrzegano w przeszłości jako naturalnych sojuszników, we współczesnej filozofii najczęściej podkreśla się raczej różnice, nie zaś podobieństwa między nimi. W efekcie tylko niewielka część panpsychistów (np. tak zwani kosmopsychiści) przyznaje, że ich pogląd może implikować panteizm. W swoim artykule wskazuję, iż co najmniej niektóre popularne wersje panpsychizmu w istocie prowadzą do panteizmu. Mój główny argument głosi, że panpsychizm spełnia minimalne warunki dla panteizmu, definiowanego jako pogląd, w myśl którego świat jest identyczny ze wszechogarniającą Jednością i że Jedność ta ma boski charakter. Mimo że niektóre rodzaje panpsychizmu pozwalają uniknąć tej konkluzji, najbardziej popularne jego wersje wytyczają drogę wprost do panteizmu.

Wielu filozofów uzna, iż jest to poważne wyzwanie dla panpsychizmu. Można jednak także argumentować, iż wniosek ten nie jest tak destrukcyjny, jak mogłoby się zdawać. Wszechogarniający kosmiczny Umysł nie ma wiele wspólnego z Bogiem wielkich religii basenu Morza Śródziemnego, przyjęcie jego istnienia nie musi zatem prowadzić do odrzucenia naturalizmu, który wielu filozofom wyda się warunkiem sine qua non. Bez względu na to, celem tego artykułu jest zwrócenie uwagi zwolenników panpsychizmu na jeszcze jeden problem, z którym muszą się zmierzyć.

Słowa kluczowe:

panpsychizm, panteizm, kosmopsychizm, problem połączenia

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf (English)

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Brüntrup, Godehard, and Ludwig Jaskolla, eds. 2016. Panpsychism: Contemporary Perspectives. Oxford: Oxford University Press.

Buckareff, Andrei, and Yujin Nagasawa, eds. 2016. Alternative Concepts of God. Essays on the Metaphysics of the Divine. Oxford: Oxford University Press.

Buckareff, Andrei, and Yujin Nagasawa. 2016. “Introduction. Alternative Conceptions of Divinity and Contemporary Analytic Philosophy of Religion.” In Buckareff and Nagasawa, Alternative Concepts, 1–18.

Byerly, T. R. 2019. “The Awe-Some Argument for Pantheism.” European Journal for Philosophy of Religion 11 (2): 1–21.

Chalmers, David. 2015. “Panpsychism and Panprotopsychism.” In Consciousness in the Physical World, edited by Torin A. Alter and Yujin Nagasawa, 246–76. Oxford: Oxford University Press.

Chalmers, David. 2016. “The Combination Problem for Panpsychism.” In Brüntrup and Jaskolla, 179–214. Oxford: Oxford University Press.

Chalmers, David. 2020. “Idealism and the Mind–Body Problem.” In Routledge Handbook of Panpsychism, edited by William Seager, 353–73. New York: Routledge.

Coleman, Sam. 2006. “Being Realistic: Why Physicalism May Entail Panexperientalism.” Journal of Consciousness Studies 13 (10–11): 40–51.

Coleman, Sam. 2016. “Panpsychism and Neutral Monism. How to Make Up One’s Mind.” In Brüntrup and Jaskolla, Panpsychism, 249–82.

Coleman, Sam. 2019. “Personhood, Consciousness, and God: How to Be a Proper Pantheist.” International Journal for Philosophy of Religion 86 (1): 77–98.

Feigl, Herbert. 1975. “Russell and Schlick: A Remarkable Agreement on a Monistic Solution of the Mind-Body Problem.” Erkenntnis 9 (1): 11–34.

Forrest, Peter. 2016. “Pantheism.” Roczniki Filozoficzne 64 (1): 67–91.

Francescotti, Robert. 2001. “Property Dualism without Substance Dualism?” Philosophical Papers 30 (2): 93–116.

Goff, Philip. 2016. “The Phenomenal Bonding Solution to the Combination Problem.” In Brüntrup and Jaskolla, Panpsychism, 283–302.

Goff, Philip. 2019. Galileo’s Error. Foundations for the New Science of Consciousness. London: Rider.

Goff, Philip. 2020. “Panpsychism and Free Will. A Case Study in Liberal Naturalism.” Proceedings of the Aristotelian Society 120 (2): 123–44.

Harrison, P. 1999. Elements of Pantheism: A Spirituality of Nature and the Universe. Shaftesbury: Element Books.

Hewitt, Simon. 2019. “God Is Not a Person (an Argument Via Pantheism).” International Journal for Philosophy of Religion 85 (3): 281–96.

Hill, Daniel J. 2005. Divinity and Maximal Greatness. London–New York: Routledge.

James, William. 1909. A Pluralistic Universe. New York: Longman, Green & Co.

Leibniz, Gottfried Wilhelm. 2014. The Monadology. In Leibniz’s Monadology: A New Translation and Guide, translated and edited by Lloyd Strickland. Edinburgh: Edinburgh University Press.

Leidenhag, Joanna M. 2019. “Unity between God and Mind? A Study on the Relationship between Panpsychism and Pantheism.” Sophia 58:543–61.

Leftow, Brian. 2016. “Naturalistic Pantheism.” In Buckareff and Nagasawa, Alternative Concepts, 64–78.

Levine, Michael P. 1994. Pantheism: A Non-theistic Concept of Deity. London: Routledge.

MacIntyre, A. 1967. “Pantheism.” In Encyclopaedia of Philosophy, edited by Paul Edwards et al. New York: Macmillan and Free Press.

Nagasawa, Yujin. 2020, “Panpsychism Versus Pantheism, Polytheism, and Cosmopsychism.” In Routledge Handbook of Panpsychism, edited by William Seager, 259–68. New York: Routledge.

Oppy, Graham. 1997. “Pantheism, Quantification and Mereology.” The Monist 80 (2): 320–36.

Pfeifer, Karl. 2016. “Pantheism as Panpsychism.” In Buckareff and Nagasawa, Alternative Concepts, 41–49.

Roelofs, Luke. 2019. Combining Minds. How to Think about Composite Subjectivity. Oxford: Oxford University Press.

Rosenberg, Gregg. 2004. A Place for Consciousness. Probing the Deep Structure of the Natural World. Oxford: Oxford University Press.

Rosenberg, Gregg. 2016. “Land Ho? We Are Close to a Synoptic Understanding of Consciousness.” In Brüntrup and Jaskolla, Panpsychism, 153–75.

Schneider, Susan. 2012. “Why Property Dualist Must Reject Substance Physicalism.” Philosophical Studies 157 (1): 61–76.

Skrbina, David. 2009. Panpsychism in the West. Cambridge: MIT Press.

Sprigge, T. L. S. 1983. The Vindication of Absolute Idealism. Edinburgh: Edinburgh University Press.

Sprigge, T. L. S. 1997. “Pantheism.” The Monist 80 (2): 191–217.

Steinhart, Eric. 2004. “Pantheism and Current Ontology.” Religious Studies 40 (1): 63–80.

Strawson, Galen. 2006. “Panpsychism? Reply to Commentators with a Celebration of Descartes.” Journal of Consciousness Studies 13 (10–11): 184–280.

Strawson, Galen. 2010. Mental Reality. Cambridge: MIT Press.

Strawson, Galen. 2016. “Mind and Being: The Primacy of Panpsychism.” In Brüntrup and Jaskolla, Panpsychism, 75–111.

Strawson, Galen. 2017. “Physicalist Panpsychism.” In The Blackwell Companion to Consciousness, edited by Susan Schneider and Max Velmans, 374–90. Oxford: Wiley Blackwell.