Abstrakt

W artykule odwołuję się do filozofii Williama Haskera i jego propozycji pogodzenia szacunku dla podstawowych dogmatów chrześcijaństwa ze współczesnymi standardami wiedzy i potrzebami współczesnego człowieka.

W pierwszej części analizuję jego stanowisko w sprawie idei filozofii chrześcijańskiej. Hasker zakłada prawdziwość głównych doktryn chrześcijaństwa, więc nie sprzeciwia się nazywaniu go filozofem chrześcijańskim, ale też nie jest entuzjastycznie nastawiony do stosowania tej nazwy. Taka postawa jest rezultatem jego przekonania, że w filozofii stan absolutnej neutralności nie jest możliwy oraz że niezależnie od poglądów akceptowanych przez danego myśliciela warunkiem dobrej filozofii jest uczciwość i ocenianie wszystkich stanowisk i przekonań pod kątem ich wewnętrznej spójności i zgodności z dowodami. Dlatego Hasker stara się bardzo rzetelnie rekonstruować stanowiska odmienne od własnego i tropić w nich rożne trudności, zwłaszcza sprzeczności. W moim przekonaniu zarzut wewnętrznej sprzeczności jest jednak nieskuteczny, gdy stosuje się go do stanowisk filozoficznych, które z zasady posługują się nieostrymi pojęciami. Podobnie jest z zarzutem sprzeczności tych stanowisk z dowodami, bo jednym z takich nieostrych pojęć jest także pojęcie dowodu. Dlatego właśnie filozoficzne twierdzenia mają niezwykłą zdolność trwania lub niespodziewanego odradzania się po uznaniu ich za definitywnie martwe. Nie wynika stąd, że nie można przekonująco uzasadnić swojego stanowiska przy użyciu mniej formalnych kryteriów.

W drugiej części skupiam się na interesującym pomyśle retorycznym zastosowanym przez Haskera w celu uatrakcyjnienia jego koncepcji Boga. Hasker sugeruje, że powinniśmy kształtować koncepcję Boga w oparciu o nasze wyobrażenie wielkiego człowieka, a więc takiego, który np. wychowuje dzieci do samodzielnego życia i potrafi skutecznie oraz sprawiedliwie kierować dużymi grupami ludzi. Pomijając zarzut antropomorfizmu, powstaje jednak pytanie o wartość epistemiczną tego wyobrażenia, które nie jest uniwersalne, zmienia się w czasie i zależy od warunków, w jakich żyją ludzie. Proponowana przez Haskera treść tego wyobrażenia nie wydaje się również zgodna z ideą Boga chrześcijańskiej ortodoksji, w której dominuje raczej teizm tradycyjny niż otwarty. W tym właśnie miejscu pojawia się problem powiązania twórczego myślenia i szacunku dla tożsamości chrześcijańskiej. Niezależnie od krytycznych opinii teistów tradycyjnych na temat teizmu otwartego, Hasker opowiada się za koncepcją silnej tożsamości chrześcijańskiej określonej przez powszechnie uznawane credo. Proponuję potraktować tę tożsamość nieco bardziej elastycznie.