Koncepcja uczuć egzystencjalnych Matthew Ratcliffe’a

Mateusz Chról

doi:10.18290/rf23711.17

Data publikacji : 2023-03-31

Tom 71 Nr 1 (2023)

Koncepcja uczuć egzystencjalnych Matthew Ratcliffe’a

Mateusz Chról

https://orcid.org/0000-0003-1964-4570

DOI: https://doi.org/10.18290/rf23711.17

Abstrakt

Celem artykułu jest prezentacja i krytyczna analiza koncepcji uczuć egzystencjalnych, autorstwa współczesnego filozofa psychiatrii o orientacji fenomenologicznej — Matthew Ratcliffe’a. Uczucia egzystencjalne są specjalną klasą stanów afektywnych, nadającą emocjonalnego zabarwienia subiektywnemu doświadczeniu rzeczywistości. Mają one charakter przedrefleksyjny i stanowią niejawne tło świadomości fenomenalnej, które w potocznym doświadczeniu pozostaje poza polem uwagi. Uczucia te mają ścisły związek z emocjami, determinując typy przedmiotów intencjonalnych zawartych w stanach emocjonalnych i wyznaczając repertuar możliwych do doświadczenia emocji.

Najważniejsze uczucia egzystencjalne, które wyróżnia Ratcliffe, to: (1) poczucie rzeczywistości, czyli przedrefleksyjne i fenomenalne wrażenie o realnym istnieniu świata jako takiego; (2) poczucie przynależności, czyli przedrefleksyjne i fenomenalne wrażenie własnego istnienia i osadzenia w świecie pośród osób i rzeczy. Te dwie kategorie stanowią fundamentalne składowe pierwszoosobowego doświadczenia podmiotu, wyznaczając tym samym jego relację do innych ludzi oraz rzeczywistości w jej najbardziej ogólnym sensie.

W artykule przedstawiam główne cechy i typy uczuć egzystencjalnych. Zwracam także uwagę na szczególną rolę psychopatologii w analizie i uzasadnianiu istnienia tego zjawiska. W związku z tym, za Ratcliffem, opisuję w jaki sposób określone aspekty uczuć egzystencjalnych ulegają dezintegracji w przebiegu epizodów zaburzeń psychicznych, takich jak depresja czy schizofrenia. Pokazuję także różnicę pomiędzy fenomenologicznym i poznawczo-behoawioralnym podejściem do zaburzeń psychicznych. Powołując się na badania neurobiologiczne staram się wskazać potencjalne neuronalne korelaty uczuć egzystencjalnych. Tekst wieńczą krytyczne uwagi na temat koncepcji uczuć egzystencjalnych w ujęciu Matthew Ratcliffe’a. Rozwiązanie zidentyfikowanych wad i niedociągnięć tej teorii filozoficznej zarazem nakreśla przyszłe perspektywy jej rozwoju.

Słowa kluczowe:

uczucia egzystencjalne, fenomenologia, filozofia psychiatrii, poczucie rzeczywistości

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Alcaro, Antonio, Stefano Carta i Jaak Panksepp. 2017. „The Affective Core of the Self: A Neuro-Archetypical Perspective on the Foundations of Human (and Animal) Subjectivity”. Frontiers in Psychology 8, art. 1424. DOI: https://doi.org/10.3389/fpsyg.2017.01424

American Psychiatric Association [APA]. 2013. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition. Washington: American Psychiatric Association.

Beck, Aaron T., i Brad A. ALFORD. 2009. Depression: Causes and Treatment. Second edition. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.

Bickhard, Mark. 2001. „Function, anticipation, representation”. AIP Conference Proceedings 573: 459–469.

Colombetti, Giovanna, i Joel Krueger. 2015. „Scaffoldings of the affective mind”. Philosophical Psychology 28, no. 8: 1157–1176.

Damasio, Antonio R. 1994. Descartes’ Error: Emotion, Reason and the Human Brain. New York: Avon Books.

Frijda, Nico H. 2002. „Różnorodność afektu: emocje i zdarzenia, nastroje i sentymenty”. Tł. Bogdan Wojciszke. W: Natura emocji: podstawowe zagadnienia, red. Paul Ekman i Richard J. Davidson, 56–63. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Fuchs, Thomas. 2005. „Corporealized and disembodied minds: a phenomenological view of the body in melancholia and schizophrenia”. Philosophy, psychiatry, & psychology 12, no. 2: 95–107.

Fuchs, Thomas. 2012. „The Feeling of Being Alive. Organic Foundations of Self-Awareness”. W: Feelings of Being Alive, red. Joerg Fingerhut i Sabine Marienberg, 149–165. Berlin, Boston: Walter de Gruyter.

Fuchs, Thomas. 2013. „Depression, Intercorporeality, and Interaffectivity”. Journal of Consciousness Studies 20, no. 7–8: 219–38.

Gallagher, Shaun, i Dan Zahavi. 2015. Fenomenologiczny umysł. Tł. Marek Pokropski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Gibson, James. 1979. The Ecological Approach to Visual Perception. Boston: Houghton Mifflin.

Heidegger, Martin. 1994. Bycie i czas. Tłum. Bogdan Baran. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Husserl, Edmund. 1975. Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii: Księga pierwsza. Tł. Danuta Gierulanka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Husserl, Edmund. 1989. Wykłady z fenomenologii wewnętrznej świadomości czasu. Tłum. Janusz Sidorek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Husserl, Edmund. 2008. Idea fenomenologii. Tłum. Janusz Sidorek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Jackson, Frank. 1986. „What Mary Didin’t Know?”. The Journal of Philosophy 83, no. 5: 291–295.

Kreuch, Gerhard. 2019. Self-feeling: Can Self-Consciousness be Understood as a Feeling?. Cham: Springer Nature Switzerland AG.

Krueger, Joel, i Giovanna Colombetti. 2018. „Affective Affordances and Psychopathology”. Discipline filosofiche 28, no. 2: 221–247.

Leis, Kamil, Dominika Gapska, Tomasz Aleksiewicz, Katarzyna Litwin, Kacper Miętkiewicz i Przemysław Gałązka. 2018. „Zespół Cotarda — przegląd aktualnej wiedzy”. Psychiatria i Psychologia Kliniczna 18, no. 3: 320–324.

Medford, Nick, Mauricio Sierra, Argyris Stringaris, Vincent Giampietro, Michael J. Brammer, Anthony S. David. 2016. „Emotional Experience and Awareness of Self: Functional MRI Studies of Depersonalization Disorder”. Frontiers in Psychology 7, art. 432. DOI: https://doi.org/10.3389/fpsyg.2016.00432

Merleau-Ponty, Maurice. 2001. Fenomenologia percepcji. Tł. Małgorzata Kowalska i Jacek Migasiński. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.

Moors, Agnes, Phoebe C. Ellsworth, Klaus R. Scherer i Nico H. Frijda. 2013. „Appraisal Theories of Emotion: State of the Art and Future Development”. Emotion Review 5, no. 2: 119–124.

Nagel, Thomas. 1974. „What Is It Like to Be a Bat?”. The Philosophical Review 83, no. 4: 435–450.

Northoff, Georg, i Jaak Panksepp. 2008. „The Trans-Species Concept of Self and the Subcortical-Cortical Midline System”. Trends in Cognitive Sciences 12, no. 7: 259–264.

Parnas, Josef, Peter Handest. 2003. „Phenomenology of Anomalous Self-Experience in Early Schizophrenia”. Comprehensive Psychiatry 44, no. 2: 121–134.

Pokropski, Marek. 2012. „Husserl i Henry — spór o intencjonalność”. Przegląd Filozoficzno-Literacki 34, no. 3: 229–249.

Pokropski, Marek. 2021. Mechanisms and Consciousness: Integrating Phenomenology with Cognitive Science. New York: Routledge.

Ratcliffe, Matthew. 2005. „The Feeling of Being”. Journal of Consciousness Studies 12, no. 8–10: 43–60.

Ratcliffe, Matthew. 2008. Feelings of Being: Phenomenology, Psychiatry and the Sense of Reality. Oxford: Oxford University Press.

Ratcliffe, Matthew. 2009. „Understanding Existential Changes in Psychiatric Illness: The Indispensability of Phenomenology”. W: Psychiatry as Cognitive Neuroscience: Philosophical perspectives, red. Matthew Broome i Lisa Bortolotti, 223–244. Oxford: Oxford University Press.

Ratcliffe, Matthew. 2010a. „Depression, Guilt and Emotional Depth”. Inquiry 53, no. 6: 602–626

Ratcliffe, Matthew. 2010b. „The Phenomenology of Mood and the Meaning of Life”. W: The Oxford Handbook of Philosophy of Emotion, red. Peter Goldie, 349–371. Oxford: Oxford University Press.

Ratcliffe, Matthew. 2012a. „The Phenomenology of Existential Feeling”. W: Feelings of Being Alive, red. Joerg Fingerhut i Sabine Marienberg, 23–53. Berlin/Boston: Walter de Gruyter.

Ratcliffe, Matthew. 2012b. „Varieties of Temporal Experiences in Depression”. The Journal of Medicine and Philosophy: A Forum for Bioethics and Philosophy of Medicine 37, no. 2: 114–138.

Ratcliffe, Matthew. 2013a. „Depression and the Phenomenology of Free Will”. W: The Oxford Handbook of Philosophy and Psychiatry, red. Bill Fulford i in., 574–591. Oxford: Bill Fulford.

Ratcliffe, Matthew. 2013b. „Touch and the Sense of Reality”. W: The Hand, an Organ of the Mind: What the Manual Tells the Mental, red. Zdravko Radman, 131–157. Cambridge: MIT Press.

Ratcliffe, Matthew. 2015. Experiences of Depression: A Study in Phenomenology. Oxford: Oxford University Press.

Ratcliffe, Matthew. 2018a. „Depression, Self-Regulation, and Intersubjectivity”. Discipline filosofiche 28, no. 2: 21–41.

Ratcliffe, Matthew. 2018b. „The Interpersonal Structure of Depression”. Psychoanalytic Psychotherapy 32, no. 2: 122–139.

Ratcliffe, Matthew. 2019. „Emotional Intentionality”. Royal Institute of Philosophy Supplement 85: 251–269.

Ratcliffe, Matthew. 2020. „Existential Feelings”. W: The Routledge Handbook of Phenomenology of Emotion, red. 250–261. Abingdon: Routledge.

Rhodes, John E., Steve J. Hackney, Jonathan A. Smith. 2019. „Emptiness, Engulfment, and Life Struggle: An Interpretative Phenomenological Analysis of Chronic Depression”. Journal of Constructivist Psychology 32, no. 4: 390–407.

Rosfort, René, i Giovanni Stanghellini. 2013. Emotions and Personhood: Exploring Fragility — Making Sense of Vulnerability. Oxford: Oxford University Press.

Saarinen, Jussi A. 2018. „A critical examination of existential feeling”. Phenomenology and the Cognitive Sciences 17, no. 2: 363–374.

Sartre, Jean-Paul. 2007. Byt i nicość: Zarys ontologii fenomenologicznej. Tł. Jan Kiełbasa i in. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa.

Sass, Louis A., i Josef Parnas. 2003. „Schizophrenia, Consciousness, and the Self”. Schizophrenia Bulletin 29, no. 3: 427–444.

Seligman, Martin. 1975. Helplessness: On Depression, Development, and Death. San Francisco: W. H. Freeman and Company.

Shapiro, Edward. 2021. „Embodied Cognition”. W: The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2021 Edition), red. Edward N. Zalta, https://plato.stanford.edu/archives/win2021/entries/embodied-cognition/. Dostęp 09.04.2022.

Slaby Jan, i Achim Stephan. 2008. „Affective intentionality and self-consciousness”. Consciousness and Cognition 17, no. 2: 506–513.

Sterna, Władysław, i Radosław Sterna. 2018. „Depersonalizacja/derealizacja — zespół objawów czy odrębne zaburzenie”. Psychiatria 15, no. 1: 26–34.

Varela, Francisco. 2010. „Neurofenomenologia: metodologiczne lekarstwo na trudny problem”. Tł. Robert Poczobut. Avant. Pismo Awangardy Filozoficzno-Naukowej 1: 31–73.

Varga, Somogy. 2013. „Cognition, Representations and Embodied Emotions: Investigating Cognitive Theory”. Erkenntnis 79, no. 1: 165–190.

Wilson, Andrew D., Sabrina Golonka. 2014. „Ucieleśnienie poznania to nie to, co myślisz”. Tł. Monika Włudzik i Przemysław Nowakowski. Avant. Pismo Awangardy Filozoficzno-Naukowej 5, nr 1: 21–56.