Wokół republikanizmu Ruchu Społecznego „Solidarność”: Próba podsumowania głosów w dyskusji

Elżbieta Ciżewska-Martyńska

doi:10.18290/rf23711.8

Data publikacji : 2023-03-31

Tom 71 Nr 1 (2023)

Wokół republikanizmu Ruchu Społecznego „Solidarność”: Próba podsumowania głosów w dyskusji

Elżbieta Ciżewska-Martyńska

https://orcid.org/0000-0001-8640-3019

DOI: https://doi.org/10.18290/rf23711.8

Abstrakt

Artykuł jest próbą podsumowania dyskusji wokół republikanizmu „Solidarności” i wschodnioeuropejskiego ruchu dysydenckiego lat 70. i 80. XX wieku, która towarzyszyła transformacji ustrojowej po upadku komunizmu w 1989 r. Autorka przedstawia źródła i najważniejsze wątki tej dyskusji, umieszczając je w kontekście współczesnej filozofii politycznej. Dotyczą one historycznych analogii ruchu dysydenckiego, ideowego pokrewieństwa ruchu i tradycji republikańskiej oraz dziedzictwa ruchu w dyskursie publicznym i rozwiązaniach ustrojowych. Pozwala to, z jednej strony, przybliżyć się do odpowiedzi na pytanie o typ republikanizmu najbliższego polskim doświadczeniom, a z drugiej — co ważniejsze — podjąć próbę ewaluacji intelektualnej dyskusji wokół republikanizmu w Polsce po 1989 r.

Słowa kluczowe:

republikanizm, „Solidarność”, transformacja ustrojowa, antypolityka, komunitaryzm

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Andronache, Laura. 2006. „Contemporary Republican Theories: In Search of Solidarity”. W: Republicanism in Theory and Practice, red. Iseult Honohan i Jeremy Jennings, 109–122. New York: Routledge.

Arendt, Hannah. 1994. „Co to jest wolność?”. W: Hannah Arendt. Między czasem minionym a przyszłym. Osiem ćwiczeń z myśli politycznej. Tł. Mieczysław Godyń i Wojciech Madej, 175–209. Warszawa: Fundacja Aletheia.

Arendt, Hannah. 2000. Kondycja ludzka. Tł. Anna Łagodzka. Warszawa: Fundacja Aletheia.

Arendt, Hannah. 2003. O rewolucji. Tł. Mieczysław Godyń. Warszawa: Czytelnik.

Ash, Timothy Garton. 1985. The Polish Revolution: Solidarity, New York: Vintage Books.

Benda, Vaclav. 2022. Równoległa polis, Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej.

Blokker, Paul. 2011. „Dissidence, Republicanism, and Democratic Change”. East European Politics and Societies 25 (2): 219-243. DOI: https://doi.org/10.1177/0888325410387642.

Braudel, Fernand, 1999. Historia i trwania. Tł. Bronisław Geremek. Warszawa: Czytelnik.

Brinton, Aspen E. 2016. Philosophy and Dissidence in Cold War Europe, Houndmills, Basingstoke, Hampshire i New York: Palgrave Macmillan.

Brzechczyn, Krzysztof. 2010. „Program i myśl polityczna NSZZ Solidarność”. W: NSZZ Solidarność 1980-1989, red. Łukasz Kamiński i Grzegorz Waligóra, strony od-do. Warszawa: IPN.

Brzechczyn, Krzysztof (red.). 2016. „Solidarność” 1980–1981 w kraju i w Wielkopolsce. Szkice do portretu. Studia i Materiały Poznańskiego IPN, t. XXXV. Poznań: IPN.

Brzechczyn, Krzysztof. 2019. „Communitarian Dimensions in the Socio-Political Thought of the Solidarity Movement in 1980–1981”. Studia Philosophica Wratislaviensia, 14, fasc. 1 (2019): 109–128. DOI: 10.19195/1895-8001.14.1.8.

Canovan, Margaret E. 1987. „Republicanism”. W: The Blackwell Encyclopaedia of Political Thought, red. David Miller, 433–436. Oxford: Basil Blackwell.

Canovan, Margaret E. 1998. „Hannah Arendt: Republicanism and Democracy”. W: Liberal Democracy and its Critics, red. April Carter and Geoffrey Stokes, 39–57. Cambridge: Polity.

Cirtautas, Arista. 1997. The Polish Solidarity Movement: Revolution, Democracy and Natural Rights. Studies of Societies in Transition. New York: Routledge.

Ciżewska, Elżbieta. 2010. Filozofia publiczna Solidarności. Solidarność 1980-81 z perspektywy republikańskiej tradycji politycznej, Warszawa: NCK.

Ciżewska-Martyńska, Elżbieta. 2022. „Interpretative Frames, Phenomenology, and the Question of the Republican Character of Polish and Czech Dissident Movements of the 1970s and 1980s”. East European Politics, Societies and Cultures, 36, issue 3: 867-891. DOI: https:// doi.org/10.1177/08883254211012773.

Costa, M. Victoria. 2009. “Neo-Republicanism, Freedom as Non-Domination, and Citizen Virtue,” Politics, Philosophy & Economics 8, no. 4: 401–419.

Dagger, Richard. 1997. Civic Virtues: Rights, Citizenship, and Republican Liberalism. New York i Oxford: Oxford University Press.

Dagger, Richard. 2004. Communitrianism and Republicanism, w: Handbook of Political Theory, red. Gerald F. Gaus i Chandran Kukathas, 167–179. Thousand Oaks, CA: Sage.

Dryzek, John, i Leslie Templeman Holmes. 2004. Post-Communist Democratization Political Discourses Across Thirteen Countries. Cambridge: Cambridge University Press.

Duhamel, Jérémie. 2015. „The Uses and Abuses of Virtue in Contemporary Republicanism”. Revue Francaise de Science Politique 65, no. 1: 5–25.

Ekes, Janusz. 2010. Złota Demokracja, Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej.

Falk, Barbara. 2003. The Dilemmas of Dissidence in East-Central Europe. Budapest i New York: Central European University Press.

Ferry, Luc, i Alain Renaut. 1992. From the Rights of Man to the Republican Idea. Chicago: The University of Chicago Press.

Gawin, Dariusz. 2002. Lekcja sierpnia. Dziedzictwo „Solidarności” po dwudziestu latach. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Gawin, Dariusz. 2006. „Sierpień 1980 w świetle tradycji republikańskiej”. W: Solidarność: wydarzenie, konsekwencje, pamięć, red. Barbara Gruszka, 45–74. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Giełżyński, Wojciech. 1986. Edward Abramowski zwiastun Solidarności. London: Polonia.

Gruszka, Barbara (red.). 2006. Solidarność: wydarzenie, konsekwencje, pamięć, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Grześkowiak-Krwawicz, Anna, i Jerzy Axer, red., 2017. Wartości Polityczne Rzeczypospolitej Obojga Narodów: Struktury Aksjologiczne i Granice Cywilizacyjne. Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w Dialogu z Europą, t. III. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Grześkowiak-Krwawicz, Anna. 2000. „Quentin Skinner i teoria wolności republikańskiej”. Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 45: 165–174;

Grześkowiak-Krwawicz, Anna. 2018. Dyskurs polityczny Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Toruń: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej.

Gümplova, Petra. 2014. „Rethinking Resistance with Václav Havel”. Constellations 21, no. 3: 401–14. https://doi.org/10.1111/1467-8675.12100.

Havel, Vaclav. 1984. Eseje polityczne. Warszawa: Wydawnictwo „Krąg”.

Isaac, Jefrey C. 1998. Democracy in Dark Times, Ithaca, N.Y.: Cornell University Press,

Jedlicki, Jerzy. 1991. „Od polskiego wydawcy” [wprowadzenie do:] Isaiah Berlin. Dwie koncepcje wolności i inne eseje. Tł. Hanna Bartoszewicz. Warszawa: Res Publica.

Kaczmarek. Agnieszka. 2011. „Kultura solidarności — kultura autentyczności?”. W: Kultura solidarności. Społeczno-antropologiczne analizy kulturowego dziedzictwa „Solidarności”. red. Karolina Ciechorska-Kulesza, Radosław Kossakowski i Paweł Łuczeczko, 215–231. Pszczółki: Wydawnictwo Orbis Exterior.

Kołakowski, Leszek. 1984. Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, Londyn: Aneks.

Konrád, György. 1987. Antipolitics: An Essay. Tł. Richrd E. Allen. New York: Henry Holt.

Krasnodębski, Zdzisław. 2005. Demokracji peryferii. Gdańsk: słowo/obraz-terytoria.

Krasnodębski, Zdzisław. 2010. „Republikanizm po komunizmie — utopia czy alternatywa?”, W: Władza w polskiej tradycji politycznej, red. Jacek Kłoczkowski. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej.

Krastew, Iwan, i Stephen Holmes. 2020. Światło, które zgasło. Jak Zachód zawiódł swoich wyznawców. Tł. Aleksandra Paszkowska. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Krzemiński, Ireneusz. 1997. „Solidarność”. Projekt polskiej demokracji. Warszawa: Oficyna Naukowa.

Kubik. Jan. 2020. Siła symboli przeciw symbolom siły. Gdańsk: Europejskie Centrum Solidarności.

Kula, Marcin. 1991. Narodowe i rewolucyjne. Londyn i Warszawa: „Aneks”, Więź.

Laborde, Cecile, i John Maynor (red.). 2008. Republicanism and Political Theory. Oxford: Blackwell Publishing.

Linz, Juan, i Alfred E. Stepan. 1996. Problems of Democratic Transition and Consolidation: Southern Europe, South America, and Post-Communist Europe. Baltimore: Johns Hopkins University Press.

Lis, Rafał. 2015. W poszukiwaniu prawdziwej Rzeczypospolitej. Główne nurty myśli politycznej Sejmu Czteroletniego. Kraków: Akademia Ignatianum i Wydawnictwo WAM.

Lovett, Frank. 2016. A Republic of Law. Cambridge: Cambridge University Press.

Lovett, Frank. 2022. „Republicanism”. W: Standford Encyclopedia of Philosophy, red. Edward N. Zalta, https://plato.stanford.edu/entries/republicanism/. Dostęp 21.09.2022.

Łuczewski, Michał. 2011. „Solidarność: socjalizm z Boską twarzą”. W: Polska Solidarności. Kontrowersje, oblicza, interpretacje, red. Jacek Kloczkowski, 217–244. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej.

Matynia, Elżbieta. 2008. Demokracja performatywna, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.

Maynor, John W. 2003. Republicanism in the modern world. Cambridge, UK, i Malden, MA: Polity Press.

Mazur, Krzysztof. 2017. Przekroczyć nowoczesność. Projekt polityczny ruchu społecznego Solidarność, Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej.

Michalski, Cezary. 2002. „‘Desolidaryzacja’, czyli współpraca jako przedmiot roszczeń”. W: Lekcja sierpnia. Dziedzictwo „Solidarności” po dwudziestu latach, red. Dariusz Gawin, 189–206. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Michnik, Adam. 1984. Szanse polskiej demokracji. Londyn: Aneks.

Patočka, Jan. 1988. Eseje heretyckie z filozofii dziejów. Warszawa: Fundacja Aletheia.

Pettit, Philip, i José Luis Martí. 2010. A Political Philosophy in Public Life: Civic Republicanism in Zapatero's Spain. Princeton, NJ: Princeton University Press.

Pettit, Philip. 1997. Republicanism. Theory of Freedom and Government. Oxford: Oxford University Press.

Pettit, Philip. 2012. On the People’s Terms: A Republican Theory and Model of Democracy. Cambridge i New York: Cambridge University Press.

Phillips, Anne. 2000. “Feminism and Republicanism: Is this a Plausible Alliance?” Journal of Political Philosophy 8: 279–293.

Pietrzyk-Reeeves, Dorota, i Bogdan Szlachta. 2004. „Republika”. W: Słownik społeczny. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Pinto, Jorge. 2019. „Freedom and Ecological Limits”. Critical Review of International Social and Political Philosophy 24(5): 676–692.

Pocock, John G.A., 1975, The Machiavellian Moment: Florentine Political Thought and the Atlantic Republican Tradition. Princeton, NJ: Princeton University Press.

Popiełuszko, Jerzy. 2004. Kazania 1982-1984, red. Zygmunt Malacki. Warszawa: AKCES.

Rojek. Paweł. 2011. „Solidarność: ruch republikański, katolicki czy postmodernistyczny?”. W: Polska Solidarności. Kontrowersje, oblicza, interpretacje, red. Jacek Kloczkowski, 261–293. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej

Sandel, Michael. 1996. Democracy’s Discontent: America in Search of a Public Philosophy. Cambridge i London: The Belknap Press of Harvard University Press.

Skąpska, Grażyna. 2011. From ‘Civil Society’ to ‘Europe’. A Sociological Study on Constitutionalism after Communism. Leiden i Boston: Brill.

Skinner, Quentin, i Martin van Gelderen. 2002. Republicanism: A Shared European Heritage Modern Europe. Cambridge, UK: Cambridge University Press.

Skinner, Quentin. 1990. „The Republican Ideal of Political Liberty”. W: Machiavelli and Republicanism, red. Gisela Bock, Quentin Skinner i Maurizio Viroli, 239–309. Cambridge UK: Cambridge University Press.

Skinner, Quentin. 1997. Liberty before liberalism, Cambridge, UK: Cambridge University Press.

Stępień, Jerzy. 2005. „‘Solidarność’ — ostatnia konfederacja?”. Forum Iuridicum nr 4: 7–22.

Śpiewak, Paweł. 1991. „Alexis de Tocqueville i Hannah Arendt o ‘Solidarności’”. W: Paweł Śpiewak. Ideologie i obywatele. Biblioteka „Więzi”. Warszawa: Wdawnictwo „Więź”.

Świderski, Bronisław. 1996. Gdańsk i Ateny: o demokracji bezpośredniej w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Świderski, Bronisław. 2004. „Liberalizm na niby”. Przegląd Polityczny nr 67/68: 90–95.

Szacki, Jerzy. 1994. Liberalizm po komunizmie. Kraków: Znak.

Szwochert. Piotr. 2016. „Republikańskie interpretacje ruchu społecznego ‘Solidarność’”. W: „Solidarność” 1980–1981 w kraju i w Wielkopolsce. Szkice do portretu, red. Krzysztof Brzechczyn, 13–36. Studia i Materiały Poznańskiego IPN, t. XXXV. Poznań: IPN.

Taylor. Charles. 2000. „Kilka refleksji na temat ‘Solidarności’”. Znak nr 453: 22–34.

Tischner, Józef. 1994. Świat ludzkiej nadziei. Wybór szkiców filozoficznych, 1966–1975. Kraków: Znak.

Tischner, Józef. 2000. Etyka solidarności. Kraków: Znak.

Touraine, Alain. 2010. Solidarność. Analiza ruchu społecznego 1980-1981. Tł. Paweł Kuczyński. Gdańsk: Europejskie Centrum Solidarności.

Tucker, Aviezer, Karel Jakeš, Marian Kišš, Ivana Kupcová, Ivo Losman, David Ondračka, Jan Outlý i Věra Stýskalíková. 2000. „From Republican Virtue to Technology of Political Power: Three Episodes of Czech Nonpolitical Politics”. Political Science Quarterly 115, no. 3, 421–445, DOI: https://doi.org/10.2307/2658126.

Tucker, Aviezer. 2015. The Legacies of Totalitarianism. New York, NY: Cambridge University Press.

Uhl, Peter. 1985. The alternative community as revolutionary avant-garde. Tł. Paul Wilson. W: Vaclav Havel et al., The Power of the Powerless: Citizens against the State in Eastern Europe, wyd. John Keane. Armonk, NY: M.E. Sharpe, ss. 188-197.

Vatter, Miguel. 2018. „Neoliberalism and Republicanism: Economic Rule of Law and Law as Concrete Order (nomos)”. W: The SAGE Handbook of Neoliberalism, red. Daniel Cahill et al., 370–383. London: SAGE.

Viroli, Maurizio. 2002. Republicanism. New York: Hill and Wang.

Walicki, Andrzej. 1991. Trzy patriotyzmy: trzy tradycje polskiego patriotyzmu i ich znaczenie współcześnie. Warszawa: Res Publica.

Waśkiewicz, Andrzej. 2005. „O ‘Solidarności’ w duchu Machiavellego”. Przegląd Polityczny nr 72: 42–47.

Weithman, Paul. 2004. „Political Republicanism and Perfectionist Republicanism”. The Review of Politics 66, no. 2: 285–312.

Wierzchosławski, Rafał. 1999. „Czy ingerencja wyklucza wolność? Wokół republikańskiego ujęcia libertas”. W: Liberalizm u schyłku XX wieku, red. Justyna Miklaszewska, 283–317. Kraków: Wydawnictwo Meritum.

Żółkoś, Małgorzata. 2004. „Human Rights and Polish Dissident Traditions: The Civic Republican Perspective”. Studies in Social and Political Thought 10: 57–78.