Szesnastowieczna republikańska filozofia wolności

Dorota Pietrzyk-Reeves

doi:10.18290/rf23711.3

Data publikacji : 2023-03-31

Tom 71 Nr 1 (2023)

Szesnastowieczna republikańska filozofia wolności

Dorota Pietrzyk-Reeves

https://orcid.org/0000-0002-7080-9169

DOI: https://doi.org/10.18290/rf23711.3

Abstrakt

Celem tego artykułu jest krótka analiza republikańskiej koncepcji wolności przedstawianej w polskiej i pozapolskiej teorii republikańskiej XVI wieku. Punktem wyjścia rozważań jest teza głosząca, że kategoria wolności w teorii republikańskiej jest ściśle związana z namysłem i ustaleniami dotyczącymi istoty i celu wspólnoty politycznej, określanej w tradycji rzymskiej mianem civitas libera. Wolność jest pochodną dobrze urządzonego, wolnego ładu politycznego, w którym kluczową rolę odgrywa prawo i cnota. Analizując ideę wolności republikańskiej przez pryzmat dwóch kontekstów: klasycznej tradycji republikańskiej i jej ustaleń oraz ładu społeczno-ustrojowego Rzeczypospolitej, wskazuję, że łączy się ona ściśle z innymi kluczowymi dla teorii republikańskiej kategoriami, takimi jak res publica, sprawiedliwość i prawo, cnota, ustrój mieszany oraz obywatelskość, wyrażana w ideale vita activa, i dopiero w połączeniu z nimi możliwe jest ukazanie pełnego rozumienia wolności i jej uwarunkowań.

Słowa kluczowe:

wolność, res publica, rzeczpospolita, tradycja republikańska, cnota, obywatelskość

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

[Anonim]. Libera respublica – absolutum dominium – rokosz. W: Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego. T. 1–3, wyd. Jan Czubek, t. 2, 403–414, Kraków: Akademia Umiejętności, 1917.

Arystoteles. Polityka. Tł. Ludwik Piotrowicz. W: Arystoteles. Dzieła wszystkie. T. 6: Polityka; Ekonomika; Retoryka; Retoryka dla Aleksandra; Poetyka; Zachęta do filozofii; Ustrój polityczny Aten; List do Aleksandra Wielkiego; Testament, 25–226. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001.

Augustyniak, Urszula. „Granice wolności obywatela Rzeczypospolitej w XVI-XVII wieku. Jednostka wobec władzy, prawa i społeczeństwa”. W: Wolność i jej granice. Polskie dylematy, red. Jacek Kloczkowski, Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej, 2007.

Baron, Hans. The Crisis of the Early Italian Renaissance. Civic Humanism and Republican Liberty in an Age of Classicism and Tyranny. Princeton: Princeton University Press, 1966.

Berlin, Isaiah. „Dwie koncepcje wolności”. Tł. Hanna Bartoszewicz. W: Isaiah Berlin. Cztery eseje o wolności, 178–233. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994.

Bock, Gisela, Quentin Skinner i Maurizio Viroli (red.). Machiavelli and Republicanism. Cambridge–New York: Cambridge University Press, 1990. DOI: https://doi.org/10.1017/ CBO97 80511598463.

Burckhardt, Jacob. Kultura Odrodzenia we Włoszech. Próba ujęcia. Tł. Maria Kreczowska, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1991.

Constant, Benjamin. „O wolności starożytnych i nowożytnych”. Tł. Zuzanna Kosno. Arka nr 42 (1992): 73–85.

[Cyceron]. Mowy Marka Tulliusza Cycerona. Tł. Erazm Rykaczewski, t. 2. Paryż: Xięgarnia Luxemburgska, 1870.

Czubek, Jan (wyd.). Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia. Kraków: Akademia Umiejętności, 1906.

Fredro, Andrzej Maksymilian. „O wyższości rzeczypospolitej nad monarchią” (fragmenty). Tł. Tadeusz Włodarczyk. W: 700 lat myśli polskiej. Filozofia i myśl społeczna XVII wieku. Cz. 1. Wybrał, opracował, wstępem i przypisami opatrzył Zbigniew Ogonowski, 331–337. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979.

Frycz Modrzewski, Andrzej. O poprawie Rzeczypospolitej. Tł. Edwin Jędrkiewicz, oprac. Stanisław Bodniak. Dzieła wszystkie, t. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1953.

Frycz Modrzewski, Andrzej. 1954. Mowy o karze za mężobójstwo. W: Andrzej Frycz Modrzewski. Mowy. Tł. Edwin Jędrkiewicz. Dzieła wszystkie, t. 2, 33–160. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1953.

Goslicius, Laurentius Grimalius. De optimo senatore libri duo. Basilea: apud Leonhardum Ostenium, 1593.

Górnicki, Łukasz. Droga do zupełnej wolności. W: Łukasz Górnicki. Pisma, oprac. Roman Pollak, t. 2, 475–429. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1961.

Górnicki, Łukasz. Dworzanin polski, oprac. Roman Pollak. Biblioteka Narodowa, seria I, nr 109, Wrocław: Ossolineum, 1954.

Górnicki, Łukasz. Pisma. T. 1-2, oprac. Roman Pollak. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1961.

Górnicki, Łukasz. Rozmowa Polaka z Włochem o wolnościach i prawach polskich. W: Łukasz Górnicki. Pisma, t. 2, 327–474. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1961.

Grześkowiak-Krwawicz, Anna. „Anti-Monarchism in Polish Republicanism in the Seventeenth and Eighteenth Centuries”. W: Republicanism. A Shared European Heritage, red. Martin van Gelderen i Quentin Skinner, vol. 1, 43–60. Cambridge: Cambridge University Press, 2002.

Grześkowiak-Krwawicz, Anna. Regina libertas. Wolność w polskiej myśli politycznej XVIII wieku, Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2006.

Grześkowiak-Krwawicz, Anna. „Staropolska koncepcja wolności i jej ewolucja w myśli politycznej XVIII w.” Kwartalnik Historyczny 113, nr 1 (2006): 57–83.

Hankins, James. „Exclusivist Republicanism and the Non-Monarchical Republic”. Political Theory 38, no. 4 (2010): 452–482. DOI: https://doi.org/10.1177/009059171036.

Hobbes, Thomas. Leviathan, wyd. Richard Tack. Cambridge: Cambridge University Press, 1996.

Holmes, George. „The Emergence of an Urban Ideology at Florence c. 1250-1450”. Transactions of the Royal Historical Society 23 (1973): 111–134.

Kelsen, Hans. O istocie i wartości demokracji. Tł. Felicja Turynowa. Warszawa: Księgarnia Powszechna, 1936.

Koehler, Krzysztof (red.). Krzysztofa Warszewickiego i Anonima uwagi o wolności szlacheckiej. Humanitas. Studia kulturoznawcze. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2010.

Konopczyński, Władysław. Liberum veto. Studyum porównawczo-historyczne. Kraków: A.S. Krzyżanowski i E. Wende, 1918; reprint fototypiczny: Warszawa: GRAF_IKA Usługi Wydawnicze Iwona Knechta, 2018.

Lovett, Frank, i Philip Pettit. „Neorepublicanism: A Normative and Institutional Research Program”. Annual Review of Political Science 12 (2009): 11–29.

Machiavelli, Niccolo. Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Liwiusza. Tł. Krzysztof Żaboklicki. Wstęp Paweł Śpiewak. Kolory Idei – seria pod redakcją naukową Pawła Śpiewaka. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2009.

Opaliński, Edward. Kultura polityczna szlachty polskiej w latach 1587-1652. System parlamentarny a społeczeństwo obywatelskie. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1995.

Orzechowski, Stanisław. Fidelis subditus albo O stanie królewskim. Tł. Jan Januszowski, Kraków, 1606. Przedruk w: Sześć broszur politycznych z XVI i początku XVII stulecia, wyd. Bolesław Ulanowski, 1–58. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1921.

Petrycy z Pilzna, Sebastian. Przydatki do „Polityki”. W: Sebastian Petrycy z Pilzna. Przydatki do „Ekonomiki” i „Polityki” Arystotelesowej, oprac. Wiktor Wąsik, 123–490. Pisma wybrane, t. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956.

Pettit, Philip. „Negative Liberty, Liberal and Republican”. European Journal of Philosophy 1 (1993): 15–38. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1468-0378.1993.tb00022.x.

Pettit, Philip. Republicanism: A Theory of Freedom and Government. Oxford: Oxford University Press, 1997.

Pettit, Philip. „Keeping Republican Freedom Simple: On a Difference with Quentin Skinner”. Political Theory 30, no. 3 (June, 2002): 339–356

Pettit, Philip. On the People’s Terms: A Republican Theory and Model of Democracy. Cambridge: Cambridge University Press, 2012.

Philp, Mark. „Republicanism and liberalism: On leadership and political order – a review”. Democratization 3, no. 4 (1996): 483–419. DOI: https://doi.org/10.1080/1351034960840 3487.

Piekarski, Romuald M. „Republikanizm ale jaki? Jakiego republikanizmu nam Polakom potrzeba”, Organizacja Monarchistów Polskich. Portal legitymistyczny, http://www.legitymizm.org/ republikanizm-ale-jaki. Dostęp 4.02.022.

Piekarski, Romuald M. „Mówca – myśliciel – pisarz humanista, czyli Cyceron o wolności”. Annales Collegii Nobilium Opolienses 5 (2016): 135–175.

Pietrzyk-Reeves, Dorota. Idea społeczeństwa obywatelskiego. Współczesna debata i jej źródła. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004.

Pietrzyk-Reeves, Dorota. Ład Rzeczypospolitej. Polska myśl polityczna XVI wieku a klasyczna tradycja republikańska. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2012.

Pietrzyk-Reeves, Dorota. „Tradycja republikańska, respublica, republikanizm”. Horyzonty Polityki 4, no. 7 (2013): 47–66.

Pietrzyk-Reeves, Dorota. Polish Republican Discourse in the Sixteenth Century. Cambridge: Cambridge University Press, 2020.

Rubinstein, Nicolai. „Machiavelli and Florentine Republican Experience”. W: Machiavelli and Republicanism, red. Gisela Bock, Quentin Skinner i Maurizio Viroli, 3–11. Cambridge i New York: Cambridge University Press, 1990. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780 511598 463.

[Senator anonim]. Deliberacje o królu, panach, radzie i urzędnikach, sejmie i bezkrólewiu. W: Sześć broszur politycznych z XVI i początku XVII stulecia, wyd. Bolesław Ulanowski, 107–195. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1921.

Skinner, Quentin. Foundations of Modern Political Thought, vol. 1-2. Cambridge i New York: Cambridge University Press, 1978.

Skinner, Quentin. Visions of Politics, vol. 2: Renaissance Virtues. Cambridge i New York: Cambridge University Press, 2002.

Skinner, Quentin. Hobbes and Republican Liberty, Cambridge i New York: Cambridge University Press. 2008.

Tazbir, Janusz. Kultura szlachecka w Polsce. Rozkwit, upadek, relikty. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.

Ulanowski, Bolesław (wyd.). Sześć broszur politycznych z XVI i początku XVII stulecia. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1921.

Urwanowicz, Jerzy. „Ideologia a działalność polityczna szlachty w czasach Zygmunta III. Wokół wartości ustrojowych”. W: Między monarchią a demokracją. Studia z dziejów Polski XV-XVIII wieku, red. Anna Sucheni-Grabowska i Małgorzata Żaryn. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1994.

Villani, Giovanni. Cronica, wyd. Francesco Gherardi Dragomanni. Mediolani: Coen, 1848.

Walicki, Andrzej. „Trzy patriotyzmy”. W: Andrzej Walicki. Polskie zmagania z wolnością. Widziane z boku. Kraków: Universitas, 2000.

Warszewicki, Krzysztof. Paradoxa quae etiam diversis locis [et] temporibus semel [et] iterum prodierunt, Cracoviae: Officina Lazari, 1601.

Wirszubski, Ch[aim]. Libertas as a Political Idea at Rome during the Late Republic and Early Principate. Cambridge: Cambridge University Press, 1968.

Wolan, Andrzej. De libertate politica sive civilis. O wolności Rzeczypospolitej albo Ślacheckiej. Tł. Stanisław Dubingowicz, wyd. i oprac. Maciej Eder i Roman Mazurkiewicz. Warszawa: Neriton, 2010.

Zaborowski, Stanisław. Traktat w czterech częściach o naturze praw i dóbr królewskich oraz o naprawie królestwa i o kierowaniu państwem. Tł. Henryk Litwin i Jerzy Staniszewski, oprac. Henryk Litwin. Kraków: Arcana, 2005.