Problem upływu czasu, determinizmu i redukcjonizmu w filozofii fizyki Sabine Hossenfelder. Analiza krytyczna

Andrzej Łukasik

doi:10.18290/rf24724.6

Data publikacji : 2024-12-30

Tom 72 Nr 4 (2024)

Problem upływu czasu, determinizmu i redukcjonizmu w filozofii fizyki Sabine Hossenfelder. Analiza krytyczna

Andrzej Łukasik

https://orcid.org/0000-0001-9939-9135

DOI: https://doi.org/10.18290/rf24724.6

Abstrakt

Artykuł niniejszy jest polemiką z niektórymi tezami sformułowanymi w pracy Sabine Hossenfelder Czy Wszechświat myśli? I inne ważne pytania nauki. Podano argumenty, że 1) twierdzenie o realnym istnieniu przeszłości, teraźniejszości i przyszłości jest tylko jedną z możliwych filozoficznych interpretacji czasoprzestrzeni szczególnej teorii względności, a teza o obiektywnym upływie czasu jest możliwa do pogodzenia z fizyką współczesną; 2) determinizm jest istotnie ograniczony przez probabilistyczny charakter jednej z fundamentalnych teorii fizyki współczesnej jaką jest mechanika kwantowa; 3) podejście redukcjonistyczne jest istotnie ograniczone przez teorię chaosu deterministycznego, w której zachowanie układów fizycznych jest opisywane przez nieliniowe równania różniczkowe, a także przez sytuację poznawczą w mechanice kwantowej.

Słowa kluczowe:

upływ czasu, determinizm, redukcjonizm

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Bohr, Niels. 1963. Fizyka atomowa a wiedza ludzka. Tłum. Wacław Staszewski, Stanisław Szpikowski, Armin Teske. Warszawa: PWN.

Calaprice, Alice. 1997. Einstein w cytatach. Tłum. Marek Krośniak. Warszawa: Prószyński i S-ka.

Cartwright, Nancy. 2022. A Philosopher Looks at Science. Cambridge: Cambridge University Press.

Cartwright, Nancy. 2005. The Dappled World. A Study of the Boudaries of Science. Cambridge: Cambridge University Press.

Czerniawski, Jan. 2009. Ruch, przestrzeń, czas. Protofizyczne i metafizyczne aspekty podstaw fizyki relatywistycznej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Einstein, Albert, Boris Podolsky i Nathan Rosen. 1935. „Can Quantum Mechanical Description of Physical Reality by Considered Complete?”. Physical Review 47: 777-780. Tłum. polskie: 1999. „Czy opis kwantowomechaniczny rzeczywistości fizycznej można uznać za zupełny?”. W: Stanisław Butryn, red. Albert Einstein. Pisma filozoficzne, Tłum. Kazimierz Napiórkowski, 117-123. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Feynman, Richard P. 1999. Sześć trudniejszych kawałków. Tłum. Piotr Amsterdamski et al. Warszawa: Prószyński i S-ka.

Gołosz, Jerzy. 2011. Upływ czasu i ontologia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Gołosz, Jerzy. 2011. „Upływ czasu i teoria względności”. Filozofia Nauki 73, nr 1: 95-131.

Grygianiec, Mariusz. 2011. „Trwanie w czasie”. W: Przewodnik po metafizyce, red. Sebastian T. Kołodziejczyk, 211-276. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Hacking, Ian. 1983. Representing and Intervening. Introductory Topics in the Philosophy of Natural Sciecne. Cambridge–London–New York–New Rochlle–Melbeurn–Sydney: Cambridge University Press.

Hawking, Stephen i Leonard Mlodinow. 2017. Wielki projekt. Tłum. Jarosław Włodarczyk. Warszawa: Wydawnictwo Albatros.

Heller, Michał. 2004. Filozofia przyrody. Zarys historyczny. Kraków: Wydawnictwo Znak.

Heller, Michał i Józef Życiński. 1987. „Epistemologiczne aspekty związków filozofii z nauką”. W: Michał Heller, Alicja Michalik, Józef Życiński, red. Filozofować w kontekście nauki, 7-16. Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne.

Hossenfelder, Sabine. 2023. Czy Wszechświat myśli? I inne ważne pytania nauki. Tłum. Bogumił Bieniok, Ewa L. Łokas. Kraków: Copernicus Center Press.

Hossenfelder, Sabine. 2019. Zagubione w matematyce. Fizyka w pułapce piękna. Kraków: Copernicus Center Press.

Krajewski, Władysław, red. 1996. Słownik pojęć filozoficznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.

Krajewski, Władyslaw. 1998. Prawa nauki. Przegląd zagadnień metodologicznych i filozoficznych. Warszawa: Książka i Wiedza.

Laplace, Pierre-Simon de. 1814. Essai philosophique sur les probabilités. Paris: V Courcier.

Mauldin, Tim. 1998. „Part and Whole in Quantum Mechanics”. W: Elena Castellani, red. Interpreting Bodies. Classical and Quantum Objects in Modern Physics, 46-60. Princeton: Princeton University Press.

Newton, Isaac. 2011. Matematyczne zasady filozofii przyrody. Tłum. Jarosław Wawrzycki. Kraków: Copernicus Center Press.

Penrose, Roger. 1997. Makroświat, mikroświat i ludzki umysł. Tłum. Piotr Amsterdamski. Warszawa: Prószyński i S-ka.

Sobczyńska, Danuta i Paweł Zeidler. 1984. Nowy eksperymentalizm. Teoretycyzm. Reprezentacja. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM.

Stewart, Ian. 1995. Czy Bóg gra w kości. Nowa matematyka chaosu. Tłum. Michał Tempczyk, Włodzimierz Komar. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Tempczyk, Michał. 2005. Ontologia świata przyrody. Kraków: Universitas.

Tempczyk, Miachał. 1998. Teoria chaosu i filozofia. Warszawa: Wydawnictwo CIS.

Wallace, David. 2022. Filozofia fizyki. Tłum. Wojciech Sady. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Wichmann, Eyvind H. 1975. Fizyka kwantowa. Tłum. Waldemar Gorzkowski, Andrzej Szymacha. Warszawa: PWN.

Woleński, Jan. 1981. „O tak zwanych filozoficznych założeniach nauki”. W: Stanisław Butryn, red. Z zagadnień filozofii nauk przyrodniczych, 7-16. Warszawa: Wydawnictwo PAN.

Zeidler, Paweł. 2011. Chemia w świetle filozofii. Studia z filozofii, metodologii i semiotyki chemii. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM.