Koncepcja pierwotnego stanu stworzenia i ontycznej kondycji praludzi w świetle relacji religia–nauka

Marek Słomka; Maciej Bała

doi:10.18290/rf25734.8

Data publikacji : 2025-12-29

Tom 73 Nr 4 (2025)

Koncepcja pierwotnego stanu stworzenia i ontycznej kondycji praludzi w świetle relacji religia–nauka

Marek Słomka

https://orcid.org/0000-0001-5951-6587

Maciej Bała

https://orcid.org/0000-0002-7823-7855

DOI: https://doi.org/10.18290/rf25734.8

Abstrakt

Artykuł przedstawia model dialogu teologii z naukami przyrodniczymi oraz filozoficzną koncepcję pierwotnego stanu stworzenia i ontycznej kondycji praludzi. Punktem wyjścia analiz są teksty „dowodzące”, że najnowsze wyniki badań naukowych „potwierdzają” objawienie religijne, zwłaszcza w jego biblijnym wydaniu. Takie publikacje pozornie wspierają teistów w refleksji nad problematyką genezy świata i człowieka. Sugestywny przekaz intensywnie rozprzestrzeniany w wersji popularnonaukowej poddany jest krytycznej analizie, m.in. ze względu na fundamentalistyczną interpretację Księgi Rodzaju oraz pomijanie wartościowych ujęć relacji teologii do nauki.

Słowa kluczowe:

akt stwórczy, ontyczna kondycja praludzi, niedoskonałość świata, religia – teologia – nauka, fundamentalizm biblijny

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Słomka, M., & Bała, M. (2025). Koncepcja pierwotnego stanu stworzenia i ontycznej kondycji praludzi w świetle relacji religia–nauka. Roczniki Filozoficzne, 73(4), 139–158. https://doi.org/10.18290/rf25734.8

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Abou-Rahme, Farid. 2015. I rzekł Bóg... Nauka potwierdza autorytet Biblii. Tłum. Marek i Elżbieta Nalewajka, Joanna Kaniewska, Andrzej Kapuściński. Katowice: Łaska i Pokój.

Anderwald, Andrzej. 2007. „Początki człowieka a grzech pierworodny. Od konfliktu do integracji”. W: Kontrowersje wokół początków człowieka, red. Grzegorz Bugajak i Jacek Tomczyk, 287–297. Katowice: Wydawnictwo św. Jacka.

Antoniewicz, Marian. 2012. „Personalistyczna interpretacja grzechu pierworodnego”. Roczniki Teologii Dogmatycznej 59 (4): 259–273.

Artigas, Mariano, i Melchor Sanchez de Toca. 2008. Galileo y el Vaticano. Madrid: Biblioteca de Autores Cristianos.

Austriaco, Nicanor P. G. 2018. „Defending Adam After Darwin: On the Origin of Sapiens as a Natural Kind”. American Catholic Philosophical Quarterly 92 (2): 337–352. https://doi.org/10.5840/acpq201831145.

Baran, Wojciech. 2021. „Grzech pierworodny dziś. Próba reinterpretacji dogmatu w obliczu wyzwań współczesności”. Studia Teologii Dogmatycznej 7: 11–29.

Bartnik, Czesław S. 2003. Dogmatyka katolicka. T. 2. Lublin: RW KUL.

Bartnik, Czesław S. 2009. Dogmatyka katolicka. T. 1. Lublin: RW KUL.

Chan, Eva K. F., Axel Timmermann, Benedetta F. Baldi, Andy E. Moore, Ruth J. Lyons, Sun-Seon Lee, Anton M. F. Kalsbeek, Desiree C. Petersen, Hannes Rautenbach, Hagen E. A. Förtsch, M. S. Riana Bornman i Vanessa M. Hayes. 2019. „Human origins in a southern African palaeo-wetland and first migrations”. Nature 575: 185–189.

Collins, Francis S. 2008. Język Boga. Kod życia – nauka potwierdza wiarę. Przeł. Małgorzata Yamazaki. Warszawa: Świat Książki.

Coyne, George V. 2005. „The Church’s Most Recent Attempts to Dispel the Galileo Myth”. W: The Church and Galileo, red. Ernan McMullin, 340–359. Notre Dame, IN: University of Notre Dame Press.

Craig, William L. 2021. In Quest of the Historical Adam: A Biblical and Scientific Exploration. Grand Rapids, MI: William B. Eerdmans.

Creel, Richard E. 2010. „Immutability and Impassibility”. W: A Companion to Philosophy of Religion, red. Charles Taliaferro, Paul Draper i Philip. L. Quinn, 322–328. Wyd. 2. Malden, MA: Wiley-Blackwell.

Davies, Paul. 2011. „Fizyka i umysł Boga. Przemówienie na uroczystości wręczenia Nagrody Templetona”. Przeł. Joanna Popek. Filozoficzne Aspekty Genezy 8: 7–21.

Domning, Daryl. P., i Monika Hellwig. 2016. Original Selfishness: Original Sin and Evil in the Light of Evolution. London: Routledge.

Dziadosz, Dariusz. 2011. Tak było na początku… Izrael opowiada swoje dzieje. Przemyśl: Wydawnictwo Archidiecezji Przemyskiej.

Esparza, Daniel. 2022. Czym było drzewo życia? Nauka potwierdza mądrość zawartą w biblijnym symbolu. Aleteia.org. Dostęp 5.07.2022. https://pl.aleteia.org/2022/04/05/czym-bylodrzewo-zycia-nauka-potwierdza-madrosc-zawarta-w-biblijnym-symbolu.

Gałka, Aleksandra. 2018. Adam i Ewa pochodzili z Afryki? Genetycy: wszyscy mamy wspólnego praprzodka. Aleteia.org. Dostęp 5.07.2018. https://pl.aleteia.org/2018/01/21/adam-i-ewa-pochodzili-z-afryki-genetycy-wszyscy-mamy-wspolnego-praprzodka.

George, Marie I. 2020. „Aquinas’s Teachings on Concepts and Words in His Commentary on John contra Nicanor Austriaco, OP”. American Catholic Philosophical Quarterly 94 (3): 357–378. https://doi.org/10.5840/acpq202069203.

George, Marie I. 2021. „Is Nicanor Austriaco’s Reformulation of Hylomorphism in Terms of Systems Biology Successful?”. Proceedings of the American Catholic Philosophical Association 95: 181–194.

Grygiel, Wojciech P. 2021. „Kierunki reinterpretacji chrześcijańskiej doktryny o grzechu pierworodnym w perspektywie ewolucyjnej genezy gatunku ludzkiego”. Studia Teologii Dogmatycznej 7: 61–77.

Grygiel, Wojciech P., i Damian Wąsek. 2023. Teologia ewolucyjna. Założenia – problemy – hipotezy. Wyd. 2. Kraków: Copernicus Center Press.

Haught, John F. 2008. God After Darwin: A Theology of Evolution. Wyd. 2. Boulder, CO: Westview Press.

Heller, Michał. 2011. Filozofia przypadku. Kosmiczna fuga z preludium i codą. Rzeszów: Konsorcjum Akademickie.

Heller, Michał, Stanisław Budzik i Stanisław Wszołek, red. 1996. Obrazy świata w teologii i w naukach przyrodniczych. Tarnów: Biblos.

Hofmann, James R. 2020. „Catholicism and Evolution: Polygenism and Original Sin (Part I)”. Scientia et Fides 8 (2): 95–138. https://doi.org/10.12775/SetF.2020.016.

Hofmann, James R. 2021. „Catholicism and Evolution: Polygenism and Original Sin (Part II)”. Scientia et Fides 9 (1): 63–129. https://doi.org/10.12775/SetF.2021.003.

Houck, Daniel W. 2020. Aquinas, Original Sin, and the Challenge of Evolution. Cambridge: Cambridge University Press.

Jan Paweł II. 1987. Discorso di Giovanni Paolo II al mondo della cultura. Vatican.va. Dostęp 5.07.2025. https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/pl/speeches/1987/june/documents/hf_jp-ii_spe_19870609_mondo-cultura.html.

Jan Paweł II. 1988/1990. „Posłanie Jego Świątobliwości Ojca Świętego Jana Pawła II do Ojca George’a V. Coyne’a Dyrektora Obserwatorium Watykańskiego”. Przeł. Jacek Dembek. Zagadnienia Filozoficzne w Nauce 12: 1–11.

Jan Paweł II. 1996. Magisterium Kościoła wobec ewolucji. Przesłanie Ojca Świętego do członków Papieskiej Akademii Nauk. Wiara.pl. Dostęp 5.12.2025. https://nauka.wiara.pl/doc/469395.magisterium-kosciola-wobec-ewolucji.

Jan Paweł II. 1998. Fides et Ratio. Roma: Libreria Editrice Vaticana.

Jan Paweł II. 2000. „Sprawa Galileusza lekcją dla współczesnych (spotkanie z Papieską Akademią Nauk)”. W: Uniwersytety w nauczaniu Jana Pawła II. T. 2, red. Adam Wieczorek, 114–123. Warszawa: Instytut Badań Naukowych Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości im. Bogdana Jańskiego.

Kadane, Matthew. 2024. The Enlightenment and Original Sin. Chicago: The University of Chicago Press.

Kałuża, Krystian. 2021. „Grzech pierworodny w kontekście ewolucyjnego obrazu świata”. W: Teologia w dialogu z innymi naukami. Spotkania – Kontrowersje – Perspektywy, red. Damian Wąsek, 113–153. Kraków: Scriptum.

Kupczak, Jarosław. 2024. Uśmiechnięta teologia wystrychnięta na dudka. Zamiast Objawieniu, uwierzyła „naukowcom”. Opoka.org. Dostęp 31.12.2024. https://opoka.org.pl/biblioteka/P/PR/Kupczak/usmiechnieta.

Kurian, Anna. 2024. When Pius XII Met with Father of Big Bang Theory. Aleteia.org. Dostęp 24.12.2024. https://aleteia.org/2024/08/20/when-pius-xii-met-with-father-of-big-bang-theory.

Lambert, Dominique. 2017. Was the Big Bang Theory Born out of Belief? Lemaître’s Primeval Atom Hypothesis. Theologie-Naturwissenschaften.de. Dostęp 24.07.2024. https://www.theologie-naturwissenschaften.de/en/dialogue-between-theology-and-science/editorials/big-bang.

Madueme, Hans, I Michael Reeves, red. 2014. Adam, the Fall, and Original Sin. Grand Rapids, MI: Baker Academic.

Majewski, Marcin. 2017. „Grzech pierworodny. Nowe modele lektury Księgi Rodzaju w teologii katolickiej w kontekście współczesnych nauk przyrodniczych”. Ex Nihilo. Periodyk Młodych Religioznawców (1): 13–36.

Maryniarczyk, Andrzej. 2008. „Dlaczego kreacjonizm?”. W: Ewolucjonizm czy kreacjonizm. Przyszłość cywilizacji Zachodu, red. Piotr Jaroszyński i in., 41–91. Lublin: Fundacja „Lubelska Szkoła Filozofii Chrześcijańskiej”.

McMullin, Ernan, red. 2005. The Church and Galileo. Notre Dame, IN: University of Notre Dame Press.

Morka, Andrzej. 2006. „Thomas G. Weinandy, «Czy Bóg cierpi?», tłum. Józef Majewski, Wydawnictwo «W drodze», Poznań 2003, ss. 538” [recenzja]. Studia Theologica Varsaviensia 44 (2): 209–214.

Morris, Alan G., Tasneem Salie, Alissa Mittnik, George Rebello, Chiara Barbieri, John Parkington, Johannes Krause i Raj Ramesar. 2025. „Reconstructing ancient Southern African mitochondrial genomes at Faraoskop”. Archaeological and Anthropological Sciences 17: 11. https://doi.org/10.1007/s12520-024-02130-1

Murphy, Mark C. 2021. Divine Holiness and Divine Action. Oxford: Oxford University Press.

Nadbrzeżny, Antoni. 2021. „Od «grzechu Adama» do «grzechu świata». Rozwój teologicznej refleksji na temat grzechu pierworodnego”. W: Teologia w dialogu z innymi naukami. Spotkania –Kontrowersje – Perspektywy, red. Damian Wąsek, 89–112. Kraków: Scriptum.

O’Sullivan, James P. 2018. „Catholics Re-examining Original Sin in Light of Evolutionary Science: The State of the Question”. New Blackfriars 99 (1083): 653–674. https://doi.org/10.1111/nbfr.12234.

Operacz, Włodzimierz. 2024. Ludzkość pochodzi od jednego genetycznego „Adama”. Odkrycie polskich naukowców. Aleteia.org. Dostęp 31.12.2024. https://pl.aleteia.org/2024/01/27/wszyscy-ludzie-maja-jednego-przodka.

Ott, Ludwig. 1970. Grundriss der katolischen Dogmatik. Freiburg: Herder.

Pabjan, Tadeusz. 2009. „Czy nauka dowodzi istnienia Boga? Naukowa apologetyka Piusa XII”. Studia Philosophiae Christianae 45 (2): 277–294.

Papieska Komisja Biblijna. 1994. Interpretacja Pisma Świętego w Kościele. Przemówienie Ojca Świętego Jana Pawła II oraz Dokument Papieskiej Komisji Biblijnej. Tłum. Kazimierz Romaniuk. Poznań: Pallottinum.

Pennock, Robert. T. 1999. Tower of Babel: The Evidence Against the New Creationism. Cambridge, MA: MIT Press.

Piwowar, Andrzej. 2015. „Biblijny opis stworzenia świata i człowieka w odniesieniu do nauk przyrodniczych”. W: Naukowy a religijny obraz początku wszechświata i człowieka. Perspektywy dialogu, red. Jacek Golbiak, Karol Jasiński i Wojciec Kotowicz, 49–95. Olsztyn Wydział Teologii UWM.

Poszewiecka Barbara, Krzysztof Gogolewski, Paweł Stankiewicz i Anna Gambin. 2022. „Revised Time Estimation of the Ancestral Human Chromosome 2 Fusion”. BMC Genomics 23 (Suppl 6): 616. https://doi.org/10.1186/s12864-022-08828-7.

Poszewiecka Barbara, Paweł Stankiewicz i Karolina Głowacka. 2023. Genetyczny Adam – to on dał początek kluczowej mutacji?. Radionaukowe.pl. Dostęp 6.12.2025. https://radionaukowe.pl/podcast/genetyczny-adam-to-on-dal-poczatek-kluczowej-mutacji-e168.

Ratzinger, Joseph. 2006. Na początku Bóg stworzył… Cztery kazania o stworzeniu i upadku. Konsekwencje wiary w stworzenie. Tłum. Jarosław Merecki. Kraków: Wydawnictwo Salwator.

Ruse, Michael. 1982. „Creation Science Is Not Science”. Science, Technology, & Human Values 7 (40): 72–78.

Salij, Jacek. 2009. Gwiazdy, ludzie i zwierzęta. O godności człowieka i godności materii. Poznań: „W drodze”.

Słomka, Marek. 2018. Działanie Boga w świecie. Analiza filozoficzna. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Słomka, Marek. 2023. „Chrześcijańska koncepcja stworzenia i jej implikacje w perspektywie problematyki «Deus absconditus – Deus revelatus»”. Roczniki Filozoficzne 71 (4): 179–198. https://doi.org/10.18290/rf23714.12.

Stankiewicz, Paweł. 2016. „One Pedigree We All May Have Come from – Did Adam and Eve Have the Chromosome 2 Fusion?”. Molecular Cytogenetics 9 (artykuł 72). https://doi.org/10.1186/s13039-016-0283-3.

Suchocki, Marjorie H. 1995. The Fall to Violence: Original Sin in Relational Theology. New York: Continuum.

Swamidass, Joshua S. 2019. The Genealogical Adam and Eve: The Surprising Science of Universal Ancestry. Downers Grove, IL: InterVarsity Press.

Tabaczek, Mariusz. 2019. Posłowie. W: Nicanor P. G. Austriaco, James Brent, Thomas Davenport i John Baptist Ku. Ewolucja w świetle wiary. Perspektywa tomistyczna. Tłum. Grażyna i Aleksander Gomola, 225–241. Poznań: „W drodze”.

Tabaczek, Mariusz. 2024. Theistic Evolution: A Contemporary Aristotelian-Thomistic Perspective. Cambridge: Cambridge University Press.

Tomasz z Akwinu. 1858. Scriptum super Sententiis. Corpusthomisticum.org. Dostęp 31.12.2024. https://www.corpusthomisticum.org/snp3002.html.

Tomczyk, Jacek. 2001. „Przyrodniczo-teologiczna problematyka początków człowieka”. Studia Teologiczne Białystok Drohiczyn Łomża 19: 291–301.

Visala, Aku, Olli-Pekka Vainio. 2025. „Original Sin, Control, and Divine Blame: Some Critical Reflections on the Moderate Doctrine of Original Sin”. Religious Studies 61 (1): 78–92.

Wojtysiak, Jacek. 2023. Między ukryciem a jawnością. Esej z filozofii religii i teologii filozoficznej. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Wolterstorff, Nicholas. 2019. „Cierpiąca miłość”. Przeł. Marcin Iwanicki i Karolin Sekuła. W: Teizm, ateizm i religia. Najnowsze spory w anglosaskiej filozofii analitycznej, red. Piotr Gutowski i Marcin Iwanicki, 455–497. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Życiński, Józef. 2003. „Grzech pierworodny jako próba ewolucyjnej autotranscendencji człowieka”. W: Minister verbi. Liber sollemnis excellentissimo domino Domino Archiepiscopo Henrico Muszyński Metropolitae Gnesnensi ad honorandum desimum quartum eiusdem vitae lustrum expletum dedicatus oblatusque, red. Paweł Podeszwa i Waldemar Szczerbiński, 779–790. Gniezno: Gaudentinum.

Życiński, Józef. 2009. Wszechświat emergentny. Bóg w ewolucji przyrody. Lublin: Wydawnictwo KUL.