Stefan Swieżawski o roli zmysłu wspólnego (sensus communis) w epistemologii Akwinaty

Mateusz Przanowski

doi:10.18290/rf25733.9

Data publikacji : 2025-09-30

Tom 73 Nr 3 (2025)

Stefan Swieżawski o roli zmysłu wspólnego (sensus communis) w epistemologii Akwinaty

Mateusz Przanowski

https://orcid.org/0009-0003-1055-2212

DOI: https://doi.org/10.18290/rf25733.9

Abstrakt

Choć Tomasz z Akwinu przypisuje zmysłowi wspólnemu bardzo istotną rolę w procesie poznania zmysłowego, w jego pismach nie ma w pełni dopracowanej koncepcji działania sensus communis. Wciąż toczy się więc w tej sprawie żywa dyskusja, a komentatorzy przedstawiają wiele rozmaitych interpretacji. Własne ujęcie przedstawił też Stefan Swieżawski, między innymi uznając za najważniejsze zadanie zmysłu wspólnego „tworzenie” wyobrażeń (phantasmata). Jednak ta ostatnia teza jest kontrowersyjna: Akwinata w żadnym ze swoich pism nie wskazuje, jakoby za powstawanie wyobrażeń odpowiadał zmysł wspólny. Niniejszy artykuł zawiera dokładną analizę pojęcia sensus communis u Tomasza z Akwinu, na podstawie której sprawdzona zostaje zasadność interpretacji przedstawionej przez Swieżawskiego.

Słowa kluczowe:

poznanie, zmysł wspólny, sensus communis, phantasmata, Tomasz z Akwinu, Stefan Swieżawski

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Adamczyk, Stanisław. 1938. Tomistyczna teoria poznania zmysłowego. Tarnów: Seminarium Duchowne w Tarnowie.

Brennan, Robert E. 1952. Thomistic Psychology. A Philosophic Analysis of the Nature of Man. New York: The Macmillan Company.

Frede, Dorothea. 2001. „Aquinas on phantasia”. W: Ancient and Medieval Theories of Intentionality, red. Dominik Perler, 155–183. Leiden: Brill.

Gilson, Étienne. 1960. Tomizm. Wprowadzenie do filozofii św. Tomasza z Akwinu. Tłum. Teresa Dmochowska (pseud. Jan Rybałt). Warszawa: IW Pax.

Gregoric, Pavel. 2007. Aristotle on the Common Sense. Oxford: Oxford University Press.

Haldane, John J. 1983. „Aquinas on Sense-Perception”. The Philosophical Review 92 (2): 233–239. https://doi.org/10.2307/2184927.

Hamlyn, David W. 1969. Sensation and Perception. A History of the Philosophy of Perception. London: Routledge & Kegan Paul.

Kenny, Anthony. 1993. Aquinas on Mind. London: Routledge.

Klima, Gyula, red. 2015. Intentionality, Cognition, and Mental Representation in Medieval Philosophy. New York: Fordham University Press.

Laumakis, Stephen J. 2008. „The Sensus Communis Reconsidered”. American Catholic Philosophical Quarterly 82 (3): 429–443.

Lichacz, Piotr. 2018. Neuroetyka a Tomasz z Akwinu. O użyteczności myśli średniowiecznej we współczesnych debatach etycznych. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Lisska, Anthony J. 2016. Aquinas’s Theory of Perception. An Analytic Reconstruction. Oxford: Oxford University Press.

MacDonald, Paul A. Jr. 2007. „Direct Realism and Aquinas’s Account of Sensory Cognition”. The Thomist 71 (3): 343–378.

Oliva, Mirela. 2015. „The Challenge of the Thomistic sensus communis. A Hermeneutic View”. W: Thomas Aquinas. Teacher of Humanity, red. John Hittinger i Daniel C. Wagner, 255–270. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholar Publishing.

Pasnau, Robert. 1997. „Review of Cognitive Psychology in the Middle Ages by Simon Kemp”. Isis 88: 703–704.

Pasnau, Robert. 2004. Thomas Aquinas on Human Nature. A Philosophical Study of „Summa theologiae” 1a 75–89. Cambridge: Cambridge University Press.

Peghaire, Julien. 2020. „A Forgotten Sense, the Cogitative According to St. Thomas Aquinas”. Dianoetikon 1: 69–110.

Perler, Dominik. 2019. „Rational Seeing. Thomas Aquinas on Human Perception”. W: Medieval Perceptual Puzzles. Theories of Sense Perception in the 13th and 14th Centuries, red. Elena Băltuță, 213–237. Leiden: Brill.

Ryan, Edmund Joseph. 1951. The Role of the „Sensus Communis” in the Psychology of St. Thomas Aquinas. Carthagena, OH: Messenger Press.

Stump, Eleonore. 2021. Akwinata. Tłum. Piotr Lichacz. Poznań: Wydawnictwo „W drodze”.

Swieżawski, Stefan. 1983. Św. Tomasz na nowo odczytany. Wykłady w Laskach. Kraków: Znak.

Toivanen, Juhana. 2019. „Perceiving As. Non-conceptual Forms of Perception in Medieval Philosophy”. W: Medieval Perceptual Puzzles. Theories of Sense Perception in the 13th and 14th Centuries, red. Elena Băltuță, 10–37. Leiden: Brill.

Tomasz z Akwinu. 2000. Traktat o człowieku. Summa teologii 1, 75-89. Tłum. Stefan Swieżawski. Kęty: Wydawnictwo Antyk.

Zembrzuski, Michał. 2015. Od zmysłu wspólnego do pamięci i przypominania. Koncepcja zmysłów wewnętrznych w teorii poznania św. Tomasza z Akwinu. Warszawa: Campidoglio.