Uniwersalizm mądrości i znaki czasu. O przyjaźni Stefana Swieżawskiego i Jacques’a Maritaina

Jacek Grzybowski

doi:10.18290/rf25733.1

Data publikacji : 2025-09-30

Tom 73 Nr 3 (2025)

Uniwersalizm mądrości i znaki czasu. O przyjaźni Stefana Swieżawskiego i Jacques’a Maritaina

Jacek Grzybowski

https://orcid.org/0000-0001-7814-6825

DOI: https://doi.org/10.18290/rf25733.1

Abstrakt

Artykuł opisuje spotkanie i przyjaźń dwóch europejskich filozofów – Jacques’a Maritaina i Stefana Swieżawskiego. Zwłaszcza dla polskiego historyka filozofii, który w XX wieku wychował kilka pokoleń studentów i badaczy, spotkania i relacje z Maritainem okazały się niezwykle owocne. Obu ich połączyła miłość mądrości, wiara, zatroskanie o przyszłość kultury i rolę oraz zadania Kościoła w coraz bardziej zmieniającym się świecie. Trwałym spoiwem tego szczególnego spotkania, długoletniej relacji i – jak oni sami mówili – przyjaźni, stało się umiłowanie i poszukiwanie prawdy, zarówno w filozofii (przede wszystkim w tekstach św. Tomasza z Akwinu), jak i we wspólnocie wiary. Obaj pragnęli budować kulturę mądrości, filozoficznej refleksji, a nawet kontemplacji. Zdawali sobie sprawę jak wiele zła dokonało się w historii XX wieku i jak wiele dramatów wynikło z ignorancji, braku dialogu i troski o racjonalne wychowywanie młodych pokoleń. Przybliżenie życiowych losów i twórczości tych dwu myślicieli może pomóc w uchwyceniu uniwersalnych zasad kształtowania kultury. Jest to nam potrzebne szczególnie dziś na progu nowego stulecia, gdy stajemy w obliczu wyzwań globalizacji, cyfryzacji i technologizacji prawie wszystkich obszarów życia. Filozoficzny namysł nad tajemnicą bytu, refleksja nad rolą etyki w kulturze wciąż przecież pozostają aktualnym wyzwaniem.

Słowa kluczowe:

Swieżawski, Maritain, uniwersytet, edukacja, tomizm, sobór watykański II, filozofia, przyjaźń

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Andrzejuk, Artur. 2015. „Na rozdrożu czyli historyk filozofii o ethosie pracownika naukowego”. Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL 28 (4): 61–78.

Chiaia, Maria, i Franco Incampo, red. 2008. Historie wielkich duchowych przyjaźni. Tłum. Alicja Paleta. Kraków: Bratni Zew.

Congar, Yves. 2001a. Prawdziwa i fałszywa reforma w Kościele. Tłum. Arkadiusz Ziernicki. Kraków: Znak.

Congar, Yves-Marie. 2001b. Rozmowy jesienne. Tłum. Maria Deskur. Warszawa: Wydawnictwo Księży Marianów.

Copleston, Frederick. 1991. Historia filozofii. T. 9: Od Maine de Birana do Sartre’a. Tłum. Bohdan Chwedeńczuk. Warszawa: IW Pax.

Czerkawski, Jan, i Przemysław Gut, red. 2006. Stefan Swieżawski. Osoba i dzieło. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Dąbrowski, Andrzej. 2007. „Stefan Swieżawski i Pani Filozofia. W 100. rocznicę urodzin”. Kwartalnik Filozoficzny 35 (3): 5–17.

Dembowski, Bronisław. 1978. „Encyklika Aeterni Patris w Polsce”. W: Studia z dziejów myśli św. Tomasza z Akwinu, red. Stefan Swieżawski i Jan Czerkawski, 315–333. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Domański, Juliusz. 2008. „O profesorze Stefanie Swieżawskim (10 II 1907 – 18 V 2004) – uczonym, chrześcijaninie, Europejczyku – kilka wspomnień bardzo osobistych”. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 53 (1): 203–211.

Fedorowicz, Aleksander, Tadeusz Fedorowicz, Stefan Swieżawski i Karol Wojtyła. 2002. Pełny wymiar. Listy przyjaciół. red. Andrzej Dobrowolski. Tarnów: Biblos.

Gilson, Étienne. 1968. Filozof i teologia. Tłum. J. Kosta. Warszawa: IW Pax.

Głombik, Czesław. 1994. Tomizm czasów nadziei. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.

Gogacz, Mieczysław. 1973. „Tomizm Maritaina”. Więź (10): 17–31.

Gogacz, Mieczysław. 1978. „Tomizm w polskich środowiskach uniwersyteckich XX wieku”. W: Studia z dziejów myśli świętego Tomasza z Akwinu, red. Stefan Swieżawski i Jan Czerkawski, 335–350. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Gogacz, Mieczysław. 1997. „Nauczał drogi przez metafizykę do rozumienia Boga”. Kwartalnik Filozoficzny 25 (1): 46–53.

Grzybowski, Jacek. 2016. „«Kim przez swe życie stajemy się dla innych». Myślenie i miłość, filozofia i polityka w życiu Hannah Arendt i Martina Heideggera”. Roczniki Filozoficzne 64 (3): 79–114.

Grzybowski Jacek. 2020. „Znaczenie, recepcja i konsekwencje filozoficzne encykliki Aeterni Patris w kontekście pytania o filozofię chrześcijańską”. Studia Philosophiae Christianae 56 (4): 225–255.

Gutowski, Piotr. 2012. „Stefan Swieżawski wobec Soboru Watykańskiego II”. Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL 25 (4): 243–261.

Iwański, Piotr. 2000. „Aeterni Patris” . W: Powszechna encyklopedia filozofii. T. 1, red. Andrzej Maryniarczyk, 78–79. Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu.

„Jacques Maritain w zgromadzeniu Małych Braci Jezusa”. 1972. Słowo Powszechne 26 (12): 2, dodatek: Życie Katolickie.

Janeczek, Stanisław. 2018. Filozofia – nauka – religia. Studia i szkice z dziejów kultury intelektualnej. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.

Janowska, Katarzyna, i Piotr Mucharski. 1997. Ze Stefanem Swieżawskim o znakach czasu. W: Rozmowy na koniec wieku, red. Katarzyna Janowska i Piotr Mucharski, 85–96. Kraków: Wydawnictwo Znak.

Kalinowski, Jerzy, i Stefan Swieżawski. 1995. Filozofia w dobie Soboru. Tłum. Maria i Cezary Gawrysiowie. Warszawa: Biblioteka Więzi.

Kałuża, Zenon, i Wacław Tkaczuk. 1963. „Jacques Maritain w Polsce”. Więź (2): 38–56.

Karoń-Ostrowska, Anna, Józef Majewski, i Zbigniew Nosowski. 2006. Zapatrzenie. Rozmowy ze Stefanem Swieżawskim. Warszawa: Towarzystwo Więź.

Kleszcz, Ryszard. 2020. Profile metafizyczne. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Kowalski, Kazmierz, red. 1935. Magister Thomas Doctor Communis. Księga pamiątkowa Międzynarodowego Kongresu Filozofii Tomistycznej w Poznaniu. Gniezno: Skład główny Księgarni św. Wojciecha.

Leon XIII. 1879. „Aeterni Patris. De Philosophia Christiana ad mentem Sancti Thomae Aquinatis Doctoris Angelici in scholis catholicis instauranda”. Acta Sanctae Sedis 12: 97–115.

Leon XIII. 2003. Aeterni Patris – o filozofii chrześcijańskiej, tłum. Krzysztof Pawłowski. Warszawa: Wydawnictwo Te Deum.

Listkowska, Bożena, i Artur Andrzejuk, red. 2014. Tomizm polski 1919-1945. Słownik filozofów. Radzymin: Wydawnictwo von borowiecky.

Maritain, Jacques. 1934a. „Katolicyzm i filozofia”. Verbum (4): 470–509.

Maritain, Jacques. 1934b. „Prymat duchowości”. Wiadomości literackie 11 (1): 1, Dodatek: Ze świata katolickiego.

Maritain, Jacques. 1938. „Świadectwo chrześcijanina”. Tłum. Juliusz Serafin. PAX - O chrześcijańską kulturę jutra 6 (6): 4.

Maritain, Jacques. 1940. Scholasticism and Politics. New York: Macmillan.

Maritain, Jacques. 1945. Pour la Justice. Articles et Discours (1940-1945). New York: Éditions de la Maison française.

Maritain, Jacques. 1947. De Bergson à Thomas d`Aquin. Essais de métaphysique et de morale. Paris: Paul Hartmann Éditeur.

Maritain, Jacques. 1958. „Środki bogate i środki ubogie”. Tłum. J. W. Tygodnik Powszechny (34): 1–2.

Maritain, Jacques. 1960. Humanizm integralny. Zagadnienia doczesne i duchowe nowego świata chrześcijańskiego. Londyn: Veritas.

Maritain, Jacques. 1994. „O nową cywilizację chrześcijańską”. Życie i Myśl 41 (4): 110–146.

Maritain, Jacques. 2017. Wieśniak znad Garonny. Stary świecki chrześcijanin snuje refleksje á propos czasów współczesnych. Tłum. Arkadiusz Ziernicki. Poznań: Wydawnictwo „W drodze”.

Maurin, Moris. 2011. „Życie i duchowe orędzie Jakuba i Raissy Maritain”. W: Jacques Maritain, Raissa Maritain i Moris Maurin. Kontemplacja w świecie, 11–76. Poznań: Wydawnictwo „W drodze”.

Miłosz, Czesław. 1999. „Turowicz i Jacques Maritain”. Tygodnik Powszechny (6): 7–8.

Nurdin, Michel. 1997. „Jacques Maritain et les Petits Frères de Jésus”. W: Cahiers Jacques Maritain. Maritain et les Petits Frères de Jésus (la contemplation sur les chemins), red. René Mougel, 7–41. Kolbsheim: Cercle d'Etudes Jacques et Raïssa Maritain.

Obiezierska, Helena. 1938. „Religia i kultura”. PAX – O chrześcijańską kulturę jutra 6 (3–4): 5.

Paluchowski, Andrzej, red., i Jerzy Turowicz (wstęp). 1977. 70 żywotów. Kraków: Znak.

Polak, R. 2011. „Żółtowski Adam”. W: Encyklopedia filozofii polskiej. T. 2, red. Andrzej Maryniarczyk, 911–912. Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu.

Rembierz, Marek. 2007. Filozofia i eklezjologia. Dziedzictwo II Soboru Watykańskiego w interpretacji Stefana Swieżawskiego. W: Dziedzictwo Soboru, red. Kazimierz Wolsza, 43–74. Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego.

Riet, Geoges von. 1982. „Le titre de l`encyclique «Aeterni Patris». Note historique”. Revue Philosophique de Louvain 80 (45): 35–63.

Romanowski, Henryk. 1931. Aktualność filozofii tomistycznej. Broszura. Warszawa: Przegląd Katolicki.

Siwek, Władysław. 1929. „Encyklika «Aeterni Patris» a neoscholastyka. Z powodu 50-lecia: 1879-1929”. Ateneum Kapłańskie 24 (2): 113–126.

Sochoń, Jan. 1990. „Gilson i Lubac – dzieje przyjaźni, dzieje tomizmu”. Przegląd Powszechny (6): 439–445.

Swieżawski, Stefan. 1936. „Recenzja pracy Magister Thomas Doctor Communis”. Przegląd Filozoficzny 39 (1): 100–104.

Swieżawski, Stefan. 1938. Autonomia umysłu a dogmat. Poznań: Naczelny Instytut Akcji Katolickiej

Swieżawski, Stefan. 1950. „Osoba ludzka – jej natura i zadania”. Znak (5): 361–377.

Swieżawski, Stefan. 1957. „Inkwizycja czy środki ubogie? O współczesną koncepcję chrześcijańskiej kultury. Tygodnik Powszechny 11 (26): 1–2.

Swieżawski, Stefan. 1959a. „Dwa porządki w Kościele” Tygodnik Powszechny (51-52): 2–3

Swieżawski, Stefan. 1959b. „Wieczne i aktualne wartości tomizmu”. Roczniki Teologiczno-Kanoniczne 6 (1-2): 265–277.

Swieżawski, Stefan. 1989. Wielki przełom 1907-1945. Lublin: RW KUL.

Swieżawski, Stefan. 1990. „O roli jaką chrześcijaństwo wyznacza filozofii”. Znak (7-8): 19–30.

Swieżawski, Stefan. 1991. W nowej rzeczywistości 1945-1965. Lublin: RW KUL.

Swieżawski, Stefan. 1995a. „Miłość Kościoła, krytyka Kościoła”. Więź (1): 81–85.

Swieżawski, Stefan. 1995b. „Polska Jagiellonów czy wszechpolaków”. W: Stefan Swieżawski. Dobro i tajemnica, 200–205. Warszawa: Biblioteka Więzi.

Swieżawski, Stefan. 1998. „Maritainowi dług wdzięczności”. W: Stefan Swieżawski. Przebłyski nadchodzącej epoki, 136–159. Warszawa: Biblioteka Więzi.

Swieżawski, Stefan. 2000. Lampa wiary. Rozważania na przełomie wieków. Kraków: Znak.

Swieżawski, Stefan. 2002. Święty Tomasz na nowo odczytany. Poznań: Wydawnictwo W drodze.

Swieżawski, Stefan. 2004. Alfabet duchowy, red. Luiza A. Warzyńska-Furman. Kraków: Znak.

Swieżawski, Stefan, Anna Karoń-Ostrowska i Józef Majewski. 1996. Określenie tożsamości Kościoła. W: Dzieci Soboru zadają pytania, red. Zbigniew Nosowski, 17–30. Warszawa: Biblioteka Więzi.

Swieżawski, Stefan, i Tomasz Królak. 1999. Kontemplacja i zdradzony świat. Rozmowy z prof. Stefanem Swieżawskim. Poznań: Wydawnictwo „W drodze”.

Swieżawski, Stefan, i Romuald J. Weksler-Waszkinel. 1997. „Wolność w filozofii (Liberte en philosophie). Z prof. Stefanem Swieżawskim rozmawia ks. dr Romuald J. Weksler-Waszkinel”. Kwartalnik Filozoficzny 25 (1): 9–23.

Tomasz z Akwinu. 2009. Byt i istota. Tłum. Władysław Seńko. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.

Turowicz, Jerzy. 1973. „Maritain”. Tygodnik Powszechny (19): 1–2.

„Uroczystość wręczenia dyplomu członka honorowego Towarzystwa Naukowego Warszawskiego Profesorowi Stefanowi Swieżawskiemu”. 2000. Przegląd Tomistyczny (8): 487–494.

Woroniecki, Jacek. 1948. „Lubelskie środowisko filozoficzne”. Przegląd Filozoficzny 44 (1-3): 50–56.

Żychliński, Aleksander. 1923. Teologia: jej istota, przymioty i rozwój według zasad św. Tomasza z Akwinu. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha.