Eksperymenty myślowe w filozofii – przegląd stanowisk

Piotr Biłgorajski

doi:10.18290/rf23713.6

Data publikacji : 2023-09-27

Tom 71 Nr 3 (2023)

Eksperymenty myślowe w filozofii – przegląd stanowisk

Piotr Biłgorajski

https://orcid.org/0000-0001-5139-3455

DOI: https://doi.org/10.18290/rf23713.6

Abstrakt

Powszechność stosowania eksperymentów myślowych w filozofii sprawia, że same eksperymenty myślowe stają się coraz częstszym przedmiotem filozoficznych analiz. Różni autorzy, wychodząc od rozmaitych epistemologicznych i metafizycznych założeń, proponowali rozmaite poglądy na naturę eksperymentów myślowych. Moim celem jest krytyczna analiza tych stanowisk. W pierwszej części artykułu podaję ogólną charakterystykę eksperymentów myślowych, zakładając podobieństwo eksperymentów myślowych i eksperymentów rzeczywistych. W drugiej części omawiam obecne w literaturze propozycje typologizacji eksperymentów myślowych. W trzeciej części przedstawiam sześć stanowisk dotyczących natury eksperymentu myślowego.

Słowa kluczowe:

metafilozofia, eksperymenty myślowe, wyobraźnia, analogie, argumentacja

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Ajdukiewicz, Kazimierz. 1975. Logika Pragmatyczna. Warszawa: PWN.

Baggini, Julian. 2011. Żuk w pudełku oraz 99 innych eksperymentów myślowych. Tłum. Dominika Cieśla-Szymańska. Warszawa: WAB.

Bartha, Paul. 2010. By Parallel Reasoning. The Construction and Evaluation of Analogical Arguments. Oxford: Oxford University Press.

Blackburn, Simon. 1994. Oksfordzki słownik filozoficzny. Tłum. Jan Woleński. Warszawa: Książka i Wiedza.

Brown, James. 1991. The Laboratory of Mind. Thought Experiments in the Natural Sciences. London: Routledge.

Brożek, Anna, i Jacek Jadacki. 2012. „Eksperymenty myślowe w filozofii”. Filozofia Nauki 78, nr 2: 5–28.

Brożek, Bartosz. 2016. Myślenie. Przewodnik użytkownika. Kraków: Copernicus Center Press.

Carroll, Noël. 2002. „Sztuka a krytyka etyczna. Przegląd najnowszych kierunków badań”. Teksty Drugie: teoria literatury, krytyka, interpretacja 1/2 (73/74): 81–115.

Chandrasekharan, Sanjay, Nancy Nersessian i Vrishali Subramanian. 2012. „Computational Modeling: Is This the End of Thought Experimenting in Science?”. W: Thought Experiments in Philosophy, Science and the Arts, red. Melanie Frappier, Letitia Meynell i James Robert Brown, 239–260. London: Routledge.

Daly, Chris. 2010. Introduction to Philosophical Methods, Peterborough: Broadview Press.

Dennett, Daniel. 2013. Intuition Pumps and Other Tools for Thinking, New York: W. W. Norton & Company. Polski przekład: 2015. Dźwignie wyobraźni i inne narzędzia do myślenia. Tłum. Łukasz Kurek. Kraków: Copernicus Center Press.

Doolitle, Ford. 2012. „Craig Venter’s New Life: The Realization of Some Thought Experiments in Biological Ontology”. W: Thought Experiments in Philosophy, Science and the Arts, red. Melanie Frappier, Letitia Meynell i James Robert Brown, 160–176. London: Routledge.

Engel, Pascal. 2011. „Philosophical Thought Experiments. In or out of the Armchair?”. W: Thought Experiments in Methodological and Historical Contexts, red. Katerina Ierodiakonou i Sophie Roux. Leiden: Brill, 143-164.

Gendler, Tamar. 2000. Thought Experiment. On the Power and Limits of Imaginary Cases. New York: Garland Publishing.

Gendler, Tamar. 2004. „Thought Experiments Rethought and Reperceived”. Philosophy of Science 71, 1152–1163.

Grobler, Adam. 2006. Metodologia nauk, Kraków: Znak.

Jackson, Frank. 1986. „What Mary Didn’t Know”. Journal of Philosophy 83, no. 5: 291–295.

Kuhn, Thomas. 1985. Dwa bieguny. Tłum. Stefan Amsterdamski, Warszawa: PIW.

Kuhn, Thomas. 2009. Struktura rewolucji naukowych. Tłum. Helena Ostromęcka, Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.

Leibniz, Gottfried. 1969. Zasady filozofii, czyli monadologia. Tłum. Stefan Cichowicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Moulton, Samuel, i Stephen Kosslyn. 2009. „Imagining Predictions Mental Imagery as Mental Emulation”. Philosophical Transactions of The Royal Society B Biological Sciences 364(1521): 1273-80.

Nersessian, Nancy. 2018. „Cognitive Science, Mental Modeling, and Thought Experiments”. W:] The Routledge Companion to Thought Experiments, red. Michael T. Stuart, Yiftach Fehige I James Robert Brown, 309-326. London: Routledge.

Norton, John. 2004. „On Thought Experiments: Is There More to the Argument?”. Philosophy of Science 71: 1139–1151.

Popper, Karl. 2002. Logika odkrycia naukowego. Tłum. Urszula Niklas. Warszawa: Aletheia.

Schick, Theodore, i Lewis Vaughn. 1998. Doing Philosophy. An Introduction Through Thought Experiments. New York: McGraw-Hill.

Schulzke, Marcus. 2014. „Simulating Philosophy: Interpreting Video Games as Executable Thought Experiments”. Philosophy and Technology 27: 251–265.

Sorensen, Roy. 1992. Thought Experiments. Oxford: Oxford University Press.

Szymanek, Krzysztof. 2021. Sztuka argumentacji. Nowy słownik terminologiczny. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Thomson, Judith. 1971. „A Defense of Abortion”. Philosophy and Public Affairs 1: 47–66.

Wilkes, Kathleen. 2003. Real People: Personal Identity without Thought Experiments. Oxford: Clarendon Press.

Williamson, Timothy. 2007. The Philosophy of Philosophy. Malden: Blackwell.

Williamson, Timothy. 2016. „Knowing by Imagining”. W: Knowledge Through Imagination, red. Amy Kind i Peter Kung, 113–123. Oxford: Oxford University Press.

Zawadzki, Przemysław. 2017. „Poznawczy status eksperymentów myślowych. Platonizm, empiryzm, modele mentalne i analogia”. Filozofia Nauki 98, nr 2: 121–135.