O tempora, o mores! Czy można przyjąć, że postęp moralny istnieje?

Barbara Chyrowicz

doi:10.18290/rf25732.1

Data publikacji : 2025-06-30

Tom 73 Nr 2 (2025)

O tempora, o mores! Czy można przyjąć, że postęp moralny istnieje?

Barbara Chyrowicz

DOI: https://doi.org/10.18290/rf25732.1

Abstrakt

Dyskutowana we współczesnej etyce idea moralnego postępu nie jest interpretowana jednoznacznie. Z postępem moralnym mielibyśmy mieć do czynienia najogólniej wtedy, kiedy kolejny stan rzeczy jest lepszy od poprzedniego lub kiedy słuszne działania stają się coraz bardziej powszechne. Wąsko rozumiany postęp moralny odnoszony jest do doskonalenia moralności jako takiej, rozumiany szeroko ma na względzie zmiany pożądane z moralnego punktu widzenia, ale niemające bezpośredniego wpływu na moralność. Postępem moralnym nazywa się zarówno przyrost moralnej wiedzy, jak i zauważalny, praktyczny wzrost poszanowania dla praw człowieka. Broniący idei postępu moralnego autorzy dostrzegają jego podstawę w rozeznawaniu przez człowieka moralnej prawdy (Markus, Nagel) lub społeczno-kulturowej ewolucji (Buchanan i Powell, Fischer, Sauer). Idea postępu moralnego ma swoich zwolenników i kontestatorów. Ci ostatni wskazują na ambiwalencję obserwowanych w różnych społecznościach zmian moralnych zwyczajów i praktyk, które nie zawsze idą w pożądanym przez obrońców moralnego porządku kierunku. Odpowiedź na pytanie o to, czy można przyjąć, że postęp moralny istnieje, to podstawowy problem prowadzonych w artykule analiz. Wymaga to wskazania kryteriów, które miałyby o tym decydować. W artykule analizowane są zarówno kryteria postępu obecne w literaturze przedmiotu już od jakiegoś czasu, jak i nowe propozycje weryfikowania moralnego postępu, ze szczególnym wskazaniem na koncepcję Thomasa Nagela. Zasadniczo wszyscy autorzy zgadzają się, że możliwy jest zarówno postęp, jak i regres w wymiarze lokalnym. W ostatniej części artykułu wskazane zostaną możliwe powody, które sprawiają, że postęp moralny przebiega wolno, a obok progresu pojawia się regres.

Słowa kluczowe:

postęp moralny, prawda moralna, Nagel, kryterium postępu, regres

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Albersmeier, Frauke. 2022. The Concept of Moral Progress. Berlin–Boston: Walter de Gruyter.

Bocheński, Józef. 1992. Sto zabobonów. Kraków: Wydawnictwo Philed.

Buchanan, Allen, i Russel Powell. 2018. The Evolution of Moral Progress. A Biocultural Theory. New York: Oxford University Press.

Bury, John B. (1920). The Idea of Moral Progress. An Inquiry into its Origin and Growth. London: McMillan.

Cicero, Marcus Tullius. 1993. „Pierwsza mowa przeciw Katylinie”. Tłum. Tomasz Piotrowicz, Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria, 4:113–131.

Gabriel, Markus. 2022. Moral Progress in Dark Times. Cambridge: Polity Press.

Godlovitch, Stan. 1998. „Morally we Roll Along:(Optimistic Reflections) on Moral Progress”. Journal of Applied Ethics 15:271–286.

James, William. 2005. Pragmatyzm. Nowa nazwa kilku starych metod myślenia. Tłum. Michał M. Filipczuk. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa.

Jamieson, Dale. 2002. „Is There Progress in Morality?”. Utilitas 14:318–338.

Jamieson, Dale. 2017. „Slavery, Carbon, and Moral Progress”. Moral Theory and Practice 20:169–183.

Kitcher, Philip. 2011. The Ethical Project. Cambridge–London: Harvard University Press.

Kitcher, Philip. 2021. Moral Progress. New York: Oxford University Press.

Kramer, Matthew H. 2009. Moral Realism as a Moral Doctrine. Oxford: Wiley-Blackwell.

Macklin, Ruth. 1977. „Moral Progress”. Ethics 87:370–382.

Moody-Adams, Michele M. 1994. „Culture, Responsibility, and Affected Ignorance”. Ethics 104:291–309.

Moody-Adams, Michele M. 1999. „The Idea of Moral Progress”. Metaphilosophy 30:168–185.

Nagel, Thomas. 1997. Widok znikąd. Tłum. Cezary Cieśliński. Warszawa: Fundacja Aletheia.

Nagel, Thomas. 2023. Moral Feelings, Moral Reality, and Moral Progress. New York: Oxford University Press.

Platts, Mark. 1988. „Moral Reality”. W: Essays on Moral Realism, red. Geoffrey Sayre-McCord, 282–300. Ithaca–London: Cornell University Press.

Raz, Joseph. 1994. „Moral Change and Social Relativism”. Social Philosophy and Policy 11:139–158.

Sauer, Hanno. 2023. Moral Teleology. A Theory of Progress. New York–London: Routledge.

Shafer-Landau, Russ. 2003. Moral Realism. A Defence. New York: Clarendon Press.

Singer, Peter. 2011. The Expanding Circle. Ethics, Evolution, and Moral Progress. Princeton–Oxford: Princeton University Press.

Slote, Michael. 2002. „Is Virtue Possible?”. Analysis 42:70–76.

Spaemann, Robert. 1997. Szczęście i życzliwość. Esej o etyce. Tłum. Jarosław Merecki. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.

Srinivasan, Amia. 2021. „The Limits of Conversation”. W: Moral Progress, red. Philip Kitcher, 103–110. New York: Oxford University Press.