Poza dychotomię moralności i legalizmu. Jürgen Habermas o autonomii w demokratycznym państwie prawa

Maciej Hułas

doi:10.18290/rf24724.12

Data publikacji : 2024-12-30

Tom 72 Nr 4 (2024)

Poza dychotomię moralności i legalizmu. Jürgen Habermas o autonomii w demokratycznym państwie prawa

Maciej Hułas

https://orcid.org/0000-0003-2833-972X

DOI: https://doi.org/10.18290/rf24724.12

Abstrakt

Artykuł jest rekonstrukcją koncepcji autonomii obywatelskiej Habermasa w aspekcie jej związku z moralnością i legalizmem. Przyjęte jako odniesienia interpretacyjne, moralność i legalizm oznaczają dwa odrębne porządki normatywne: pierwszy czerpie z dyspozycji osobowych warunkujących prawidłowe sądy sumienia, drugi z faktu obowiązywania skodyfikowanych norm prawnych. Oprawę teoretyczną autonomii obywatelskiej wyznacza procedura prawotwórcza demokratycznego państwa prawa, w warunkach wyczerpania tradycyjnych systemów normatywnych, jako bazy integrowania zbiorowości. Rekonstrukcja kluczowych komponentów tej procedury wskazuje źródła prawowitości obowiązującego legalizmu. Są nimi władze racjonalnego samostanowienia jednostek i zbiorowości, zakotwiczone w moralności naturalnych osób i realizowane w zdublowanym wariancie autonomii indywidualnej (prywatnej) i kolektywnej (publicznej). Habermas komplementarnie zestraja funkcjonalność obydwu autonomii w instrumentarium procedury prawotwórczej, wykazując ich równopierwotność.

Słowa kluczowe:

moralność, prawo, autonomia, dyskurs, procedura prawotwórcza, Habermas

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Auer, Marietta. 2008. „Subjektive Rechte bei Pufendorf und Kant: Eine Analyse im Lichte der Rechtskritik Hohfelds”. Archiv für die civilistische Praxis 208, nr 5: 584-634. DOI: 10.1628/000389908785978711

Bohman, James i William Rehg. [2014] 2017. „ Jürgen Habermas”. W: The Stanford Encyclopaedia of Philosophy, 1-59. Sanford CA: Stanford University.

Calhoun, Craig. 2022. „Contradictions and Double Movements”. W: Craig Calhoun, Dilip Parameshwar Gaonkar, Charles Taylor. Degenerations of Democracy, 48-87. Cambridge MA: Harvard University Press. https://doi.org/10.2307/j.ctv2k4fwtt.5.

Caroll, Anthony J. 2009. „The Importance of Protestantism in Max Weber's Theory of Secularisation”. European Journal of Sociology 1, nr 50: 61-95.

Cohen, Joshua. 1999. „Reflections on Habermas on Democracy”. Ratio Juris 12, nr 4: 385-416.

DAHRENDORF, Ralf. 1989. „Zeitgenosse Habermas. Jürgen Habermas zum sechzigsten

Geburtstag”. Merkur. Deutsche Zeitschrift für europäisches Denken 43, nr 6: 478–487.

Deitelhoff, Nicole. 2009. „Deliberation”. W: Habermas-Handbuch. Leben-Werk-Wirkung, red. Hauke Brunkhorst, Regina Kreide, Cristina Lafont, 301-303. Stuttgart: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.

DETJEN, Joachim. 1988. Neopluralismus und Naturrecht. Zur politischen Philosophie der

Pluralismustheorie. Paderborn: Ferdinand Schöningh.

Eisenstadt, Shmuel N. 2000. „Multiple Modernities”. Daedalus 129, nr 1: 1-29.

Ellscheid, Günter. 2004. „Recht und Moral”. W: Einführung in Rechtsphilosophie und Rechtstheorie der Gegenwart, red. Alfred Büllesbach, Günter Ellscheid, Winfried Hassemer, Arthur Kaufmann, Ulfrid Neumann, Lothar Philipps, Jochen Schneider, Ulrich Schroth, 214-250. Heidelberg: C. F. Müller Verlag.

Fel, Stanisław. 2022. „Katolicka nauka społeczna.” W: Filozofia społeczna. Część 1. Preambula metodologiczne i historyczne, red. Stanisław Janeczek, Anna Starościc, 241-272. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Gaus, Gerald F. 1997. „Reason, Justification, and Consensus: Why Democracy Can’t Have It All”. W: Deliberative Democracy: Essays on Reason and Politics, eds James Bohman, William Rehg, 205-242. Cambridge MA: The MIT Press.

Habermas, Jürgen. [1962] 2007. Strukturalne przeobrażenia sfery publicznej. Tłum. Wanda Lipnik, Magorzata Łukaszewicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Habermas, Jürgen. 1968. Technik und Wissenschaft als „Ideologie“. Frankfurt: Suhrkamp Verlag.

Habermas, Jürgen. [1968] 1973. Erkenntnis und Interesse. Mit einem neuen Nachwort. Frankfurt: Suhrkamp Verlag.

Habermas, Jürgen. [1973] 2015. Legitimationsprobleme im Spätkapitalismus. Frankfurt: Suhrkamp Verlag.

Habermas, Jürgen. 1976. Zur Rekonstruktion des historischen Materialismus. Frankfurt: Suhrkamp Verlag.

Habermas, Jürgen. [1981] 1999. Teoria działania komunikacyjnego. Tom 1. Racjonalność działania a racjonalność społeczna. Tłum. Andrzej M. Kaniowski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Habermas, Jürgen. [1981] 2002. Teoria działania komunikacyjnego. Tom 2. Przyczynek do krytyki rozumu funkcjonalnego. Tłum. Andrzej M. Kaniowski. Warszawa Wydawnictwo Naukowe PWN.

Habermas, Jürgen. 1983. Moralbewußtsein und kommunikatives Handeln. Frankfurt: Suhrkamp Verlag.

Habermas, Jürgen. 1990. Die nachholende Revolution. Kleine Politische Schriften VII. Frankfurt: Suhrkamp Verlag.

Habermas, Jürgen. 1991. Erläuterungen zur Diskursethik. Frankfurt: Suhrkamp Verlag.

Habermas, Jürgen. [1992] 1998. Faktizität und Geltung. Beiträge zur Diskurstheorie des Rechts und des demokratischen Rechtsstaats. Frankfurt: Suhrkamp Verlag.

Habermas, Jürgen. [2001] 2003. Przyszłość natury ludzkiej. Czy zmierzamy do eugeniki liberalnej? Tłum. Małgorzata Łukasiewicz. Warszawa: Wydawnictwo naukowe Scholar.

Habermas, Jürgen. 2003. Zeitdiagnosen. Zwölf Essays 1980-2001. Frankfurt: Suhrkamp Verlag.

Habermas, Jürgen. 2004. Der gespaltene Westen. Kleine Politische Schriften X. Frankfurt: Suhrkamp Verlag.

Habermas, Jürgen. 2005. Zwischen Naturalismus und Religion. Philosophische Aufsätze. Frankfurt: Suhrkamp Verlag.

Habermas, Jürgen. 2009. Philosophische Texte. Band 4. Frankfurt: Suhrkamp Verlag.

Habermas, Jürgen. [2011] 2014. Rzecz o kondycji i ustroju Europy. Tłum. Andrzej M. Kaniowski. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Habermas, Jürgen. [2019] 2021. „Noch einmal: Zum Verhältnis von Moralität und Sittlichkeit. Vortrag and der Universität Frankfurt, 19. Juni 2019”. W: Normative Ordnung, red. Rainer Forst, Klaus Günther, 25-41. Berlin: Suhrkamp.

Habermas, Jürgen. 2019. Auch eine Geschichte der Philosophie. Band 2. Vernünftige Freiheit. Spuren des Diskurses über Glauben und Wissen. Berlin: Suhrkamp Verlag.

Habermas, Jürgen. 2022. Ein neuer Strukturwandel der Öffentlichkeit und die deliberative Politik. Berlin: Suhrkamp.

Honneth, Axel. [2011] 2015. Das Recht der Freiheit. Grundriß einer demokratischen Sittlichkeit. Berlin: Suhrkamp Verlag.

Kaniowski, Andrzej, M. 1990. Filozofia społeczna Jürgena Habermasa. W poszukiwaniu jedności teorii i praktyki. Warszawa: Kolegium Ortyckie.

Kant, Immanuel. [1797] 1870. Grundlegung zur Metaphysik der Sitten. Der Rechtslehre zweiter Theil. Das öffentliche Recht, oprac. J. H. Kirchmann. Berlin: Verlag L. Heimann.

Kędziora, Krzysztof. 2021. “Habermas on Rawls and the Normative Foundations of Democracy.” European Journal of Social Theory 24, nr 4: 545-561.

Kołakowski, Leszek. 1976. Główne nurty marksizmu. Powstanie – rozwój – rozkład. Tom I. Paryż: Instytut Literacki.

Koslowski, Peter. 1986. „Die Baustellen der Postmoderne - Wider den Vollendungszwang der Moderne. Statt einer Einleitung”. W: Moderne oder Postmoderne? Zur Signatur des gegenwärtigen Zeitalters, red. Peter Koslowski, Robert Spaemann, Reinhard Löw, 1-16. Weinheim: VCH Verlagsgesellschaft mbH.

Luhmann, Niklas. 1970. „Öffentliche Meinung”. Politische Vierteljahresschrift 11, nr 1: 2-28.

Luhmann, Niklas. [1984] 2012. Systemy społeczne. Zarys ogólnej teorii. Tłum. Michał Kaczmarczyk. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.

Lumer, Christoph. 1997. „Habermas‘ Diskursethik”. Zeitschrift für philosophische Forschung 51, nr 1: 42-64.

Lutz-Bachmann, Matthias. 2021. „Werte und Normen”. W: Normative Ordnungen, red. Rainer Forst, Klaus Günther, 249-277. Berlin: Suhrkamp Verlag.

Maus, Ingeborg. 2009. „Recht und Kant”. W: Habermas-Handbuch. Leben-Werk-Wirkung, red. Hauke Brunkhorst, Regina Kreide, Cristina Lafont, 47-58. Stuttgart: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.

Mullis, Daniel. „Ungehorsamer Klimaproteste: Proteste werden intensiver – eine Radikalisierung in die Gewalt ist nicht in Sicht”. 20 Februar 2023 PRIF BLOG. Dostęp: 10.05.2023, https://blog.prif.org/2023/02/20/ungehorsamer-klimaprotest-proteste-werden-intensiver-ei ne-radikalisierung-in-die-gewalt-ist-nicht-in-sicht/.

Müller-Doohm, Stefan. 2014. Jürgen Habermas. Eine Biografie. Berlin: Suhrkamp Verlag.

Nell-Breuning, Oswald von. 1985. Gerechtigkeit und Freiheit. Grundzüge katholischer Soziallehre. München: Olzog Verlag.

Spaemann, Robert. 1972. „Die Utopie der Herrschaftsfreiheit”. Merkur. Deutsche Zeitschrift für europäisches Denken 26 (285-296): 735-752.

Szahaj, Andrzej. 2008. Teoria krytyczna szkoły frankfurckiej. Wprowadzenie. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.

Taylor, Charles. 2007. A Secular Age. Cambridge MA: The Belknap Press of Harvard University Press.

Vogt, Markus. 2019. Ethik des Wissens. Freiheit und Verantwortung der Wissenschaft in Zeiten des Klimawandels. München: oekom Verlag.

Zippelius, Reinhold. 2003. Rechtsphilosophie. München: C.H. Beck Verlag.