Arystoteles, Tomasz z Akwinu, Jan Duns Szkot: Kilka uwag o różnicy między starożytnym i średniowiecznym pojmowaniem cnoty

Martyna Koszkało

doi:10.18290/rf24722.24

Data publikacji : 2024-06-28

Tom 72 Nr 2 (2024)

Arystoteles, Tomasz z Akwinu, Jan Duns Szkot: Kilka uwag o różnicy między starożytnym i średniowiecznym pojmowaniem cnoty

Martyna Koszkało

https://orcid.org/0000-0002-1475-4319

DOI: https://doi.org/10.18290/rf24722.24

Abstrakt

Artykuł przedstawia grecki ideał człowieka cnotliwego prezentowany w koncepcji Arystotelesa w kontraście do odpowiednika tego ideału obecnego w kulturze chrześcijańskiej (Tomasz z Akwinu, Jan Duns Szkot). Pewne elementy etyki Arystotelesa wzbudzały bowiem kontrowersje, szczególnie elitaryzm oraz model megalópsychos i musiały zostać w etyce chrześcijańskiej przekształcone. Ze względu na nowy model antropologiczny (człowieka jako istoty grzesznej) pojęcie cnoty uległo pewnej modyfikacji zwłaszcza w nurtach woluntarystycznych, gdyż cnotliwy człowiek, mimo posiadania dobrego charakteru, jest w ramach takiej wizji podatny na upadek. Artykuł prezentuje koncepcję relacji przyczynowej między cnotą a wolną wolą, odnosząc się do uwag Tomasza z Akwinu i Jana Dunsa Szkota. Ponieważ nie ma miejsca na libertariańsko pojętą wolną wolę w etyce Arystotelesa jego cnotliwy ideał moralny jest w pewnym sensie ideałem zamkniętym w swojej doskonałości. Różnica pomiędzy perspektywą chrześcijańskiej i greckiej etyki polega na tym, że w etyce chrześcijańskiej podmiotowość realizuje się bardziej w wolnych aktach podmiotu niż w praktycznej racjonalności. Tym samym cnota nie może determinować wolnej woli w sposób, który odbierałby woli liberatriańsko pojętą wolność.

Słowa kluczowe:

Arystoteles, św. Tomasz z Akwinu, Jan Duns Szkot, cnota, wolna wola, człowiek wielkoduszny

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Arystoteles. 1996. Etyka nikomachejska. Tłum. Daniela Gromska. W: Dzieła wszystkie. T. 5. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Bejczy, István. 2011. The Cardinal Virtues in the Middle Ages. Leiden: Brill.

Dahl, Norman O. 1984. Practical Reason, Aristotle, and the Weakness of the Will. Minneapolis: University of Minnnesota Press.

Destrée, Pierre. 2007. „Aristotle on the Causes of Akrasia”. W: Akrasia in Greek Philosophy: From Socrates to Plotinus, red. Christopher Bobonich i Pierre Destrée, 139–166. Leiden: Brill

Duns Szkot, Jan. 1956. Doctoris Subtilis et Mariani, Joanis Duns Scoti. Ordinatio I [Ord. I], d. 4–10. Opera omnia, vol. 4, red. C. Balić, M. Bodewig, S. Bušelić, P. Čapkun-Delić, B. Hechich, I. Jurić, B. Korošak, L. Modrić, S. Nanni, I. Reinhold, O. Schäfer. Città del Vaticano: Typis Polyglottis Vaticanis.

Duns Szkot, Jan. 1959. Doctoris Subtilis et Mariani, Joanis Duns Scoti. Ordinatio I [Ord. I], d. 26–40 [Opera omnia, vol. 10], eds. eds. B. Hechich, B. Huculak, J. Percan, S. Ruiz de loizaga, Città del Vaticano: Typis Vaticanis.

Duns Szkot, Jan. 1997. B. Ioannis Duns Scoti Opera philosophica. T. IV: Quaestiones super libros Metaphysicorum Aristotelis, libri VI-IX, red. Girard J. Etzkorn, Robert R. Andrews, Bernardo C. Bazàn, Mechthild Dreyer. St. Bonaventure, N.Y.: Franciscan Institute, St. Bonaventure University.

Duns Szkot, Jan. 2007. Doctoris Subtilis et Mariani, Joanis Duns Scoti. Ordinatio III [Ord. III], d. 11–25 [Opera omnia, vol. 5], red. B. Hechich, B. Huculak, J. Percan, S. Ruiz de loizaga, Città del Vaticano: Typis Vaticanis.

Duns Szkot, Jan. 2013. Doctoris Subtilis et Mariani, Joanis Duns Scoti. Ordinatio IV [Ord. III], d. 43–249 [Opera omnia, vol. 14], red.. B. Hechich, J. Percan, S. Recchia, S. Ruiz de loizaga, V. Salamon, H. Pica, Città del Vaticano: Typis Vaticanis.

Galewicz, Włodzimierz. 2002. Z Arystotelesem przez greckie tragedie. Glosy i ilustracje do Etyki Nikomachejskiej. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Galewicz, Włodzimierz. 2003. Z Arystotelesem przez greckie tragedie. Cz. 2. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Gottlieb, Paula. 2006. „The Practical Syllogism”. W: The Blackwell Guide to Aristotle’s Nicomachean Ethics, red. Richard Kraut, 218–233. Oxford: Blackwell Publishing.

Hoffmann, Tobias. 2008. „Albert the Great and Thomas Aquinas on Magnanimity”, W: Virtue Ethics in the Middle Ages: Commentaries on Aristotle’s Nicomachean Ethics, 1200–1500, red István Bejczy, Brill’s Studies in Intellectual History 160. 101-129. Leyde, Boston: Brill.

Irwin, Terence. 2007. The Development of Ethics: A Historical and Critical Study. Vol. 1. Oxford: Oxford University Press.

Jaeger, Werner. 1962. Paideia. Tłum. Marian Plezia. T. 1. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.

Judycki, Stanisław. 2006. „Tożsamość i wolna wola”. Diametros 7: 199–204.

Judycki, Stanisław. 2012. „Kuszenie i wolna wola. O pewnym rozwiązaniu problemu natury relacji między ludzką wolnością a wszechwiedzą Boga”. Filo-Sofija 19 (4): 21–36.

Kenny, Anthony. 1996. „The Practical Syllogism and Incontinence”. Phronesis 2: 163–184.

Kent, Bonnie. 1995. Virtues of the Will: The Transformation of Ethics in the Late Thirteenth Century. Washington DC: Catholic University of America Press.

MacIntyre, Alasdair C. 1995. Krótka historia etyki. Historia filozofii moralności od czasów Homera do XX wieku. Tł. Adam Chmielewski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

MacIntyre, Alasdair C. 1996. Dziedzictwo cnoty. Studium z historii moralności. Tłum. Adam Chmielewski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

MacIntyre, Alasdair C. 2007. Czyja sprawiedliwość? Jaka racjonalność?, red. Adam Chmielewski, Dorota Drałus, Andrzej Orzechowski i Stanisław Filipowicz. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.

Marenbon, John. 2019. „Magnanimity, Christian Ethics, and Paganism in the Lat-in Middle Ages”. W: The Measure of Greatness: Philosophers on Magnanimity, red. Sophia Vasalou, 88–116. Oxford: Oxford University Press.

Noone, Timothy B. 2007. „Nature, Freedom, and Will: Sources of Philosophical Reflection”. Proceedings of the American Catholic Philosophical Association 81: 1–23.

Pine, Gregory. 2019. „Magnanimity and Humility according to St. Thomas Aquinas”. The Thomist: A Speculative Quarterly Review 82 (2): 263–286.

Saarinen, Risto. 1994. Weakness of the Will in Medieval Thought: From Augustine to Buridan. Leiden, New York, Köln: Brill.

Sokolowski, Robert. 2015. Bóg wiary i rozumu: podstawy chrześcijańskiej teologii. Tłum. Michał Romanek. Kraków: Fundacja Dominikańskie Studium Filozofii i Teologii.

Stump, Eleonore. 2022. „Humility, Courage, Magnanimity: a Thomistic Account”. Scientia et Fides 10 (2): 23–29.

Szutta, Natasza. 2017. Czy istnieje coś, co zwiemy moralnym charakterem i cnotą? Dyskusja z sytuacjonistyczną krytyką etyki cnót. Lublin: Wydawnictwo Academicon.

Tomasz z Akwinu. 1962. Suma teologiczna. T. 21. Tłum. Pius Bełch, Londyn: Veritas.

Tomasz z Akwinu. 1965. Suma teologiczna. T. 12. Tłum. Feliks Wojciech Bednarski, Londyn: Veritas.

Tomasz z Akwinu. 2006. Traktat o cnotach, Summa teologii I-II, q. 49–67. Tłum. Włodzimierz Galewicz. Kęty: Wydawnictwo Antyk.

Wilejczyk, Magdalena. 2011. „O władaniu sobą. Etyka człowieka (nie)opanowanego”. Principia 54–55: 177–189.

Żełaniec, Wojciech. 2017. „Czy i dlaczego arystotelejski słaby wolą (ἀκρατής [akratēs]) nie wybiera?”. Roczniki Filozoficzne 65 (3): 5–32.