Wgląd, nieświadomość i podmiotowość. Kilka uwag do problemu genezy wglądu w klasycznych koncepcjach wglądu

Monika Walczak

doi:10.18290/rf24722.12

Data publikacji : 2024-06-28

Tom 72 Nr 2 (2024)

Wgląd, nieświadomość i podmiotowość. Kilka uwag do problemu genezy wglądu w klasycznych koncepcjach wglądu

Monika Walczak

https://orcid.org/0000-0003-1405-8855

DOI: https://doi.org/10.18290/rf24722.12

Abstrakt

W artykule dyskutowana jest problematyka genezy wglądu z odniesieniem do klasycznych koncepcji wglądu w psychologii postaci i nawiązującej do niej filozoficznej koncepcji wglądu Bernarda J.F. Lonergana. Przyjmują one, że wgląd jest uwarunkowany przez przygotowujące go procesy nieświadome. Teza o podstawowej roli nieświadomości w powstawaniu wglądu wymaga ustosunkowania się do istotnych problemów podejmowanych przez Stanisława Judyckiego w kontekście epistemologii przy charakterystyce nieświadomości: 1) czy ma sens przyjmowanie istnienia nieświadomych stanów mentalnych, niedostępnych w drodze introspekcyjnej, które mimo to są wyposażone w określone treści intencjonalne?; 2) czy działanie nieświadomości jako mechanizmu powstawania wglądu unieważnia podmiotowość (autonomię) poznającego? Artykuł przedstawia argumenty na rzecz takich odpowiedzi na postawione pytania, które pozwalają utrzymać tezy na temat genezy wglądu przedstawione przez klasyczne koncepcje wglądu, tj. broni intencjonalności nieświadomych procesów przygotowujących wgląd oraz niedestrukcyjnego charakteru nieświadomych procesów wglądotwórczych wobec podmiotowości poznającego.

Słowa kluczowe:

wgląd, geneza wglądu, klasyczne koncepcje wglądu, psychologia postaci, nieświadomość, podmiotowość, intencjonalność, świadomość

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Judycki, Stanisław. 2004. Świadomość i pamięć. Uzasadnienie dualizmu antropologicznego, Lublin: TN KUL.

Judycki, Stanisław. 2020. Epistemologia. T. 1. Poznań, Warszawa: Wydawnictwo W drodze, Instytut Tomistyczny.

Köhler, Wolfgang. 1947. Gestalt Psychology. Liveright Publishing Corporation.

Köhler, Wolfgang. 1959. „Gestalt Psychology Today”. American Psychologist, 14, 727–734.

Lonergan, Bernard J.F. 1957. Insight: A Study of Human Understanding, New York: Philosophical Library.

Lonergan, Bernard J.F. 1992. Insight: A Study of Human Understanding, Collected Works of Bernard Lonergan. Vol. 3, red. Frederick E. Crowe and Robert M. Doran. Toronto: University of Toronto Press.

Łagosz, Marek. 2019. Ontologia. Materializm i jego granice. Kraków: Universitas.

Nęcka, Edward, Jarosław Orzechowski i Błażej Szymura. 2008. Psychologia poznawcza z CD-ROM. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Nosal, Czesław S. 2008. „Inteligencja i intuicja. Komplementarność w strukturze zdolności umysłowych”, W: Zdrowie i choroba: problemy teorii, diagnozy i praktyki, red. Jerzy M. Brzeziński i Lidia Cierpiałkowska, 439–455. Sopot, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Nosal, Czesław S. 2016. „Klasyczne teorie wglądu i ich znaczenie dla współczesnej wiedzy o mechanizmach intuicji: Integracja koncepcji Köhlera i Tolmana”. W: Na drogach i bezdrożach historii psychologii, red. Teresa Rzepa i Cezary W. Domański. Vol. 6, 35-50. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Nosal, Czesław S. 2021. „On the Relationship between Intuition, Consciousness and Cognition: In Search of a Unified Concept of Mind”. Roczniki Psychologiczne, 3–4, 345–360. DOI: https://doi.org/10.18290/rpsych21242-1s.

Nosal, Czesław S. 2022. „Uniwersalność wglądu i mechanizmy jego determinacji. Klasyczne idee gestalt w nowej interpretacji neurokognitywnej”. W: Od psychologii pracy do neuronauki. Monografia jubileuszowa dla profesora Tadeusza Marka, red. Halszka Ogińska, Józef Maciuszek, Bożena Gulla i Krystyna Golonka, 189–207. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Pietruska-Madej, Elżbieta. 1990. Odkrycie naukowe. Kontrowersje filozoficzne, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe [PWN].

Tolman, Edward C. 1949. Purposive Behavior in Animals and Men. Oakland, CA: University of California Press.

Tolman, Edward C. 1995. Zachowanie celowe u zwierząt i ludzi, Tł. Józef Radzicki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Walczak, Monika. 2009. „Wgląd jako element dynamicznej struktury poznania (na podstawie Insight Bernarda Lonergana, 1957)”. Analiza i Egzystencja 9: 99–119.

Walczak, Monika. 2012. Wgląd i poznanie. Epistemologia Bernarda J.F. Lonergana, Lublin: Wydawnictwo KUL.

Woleński, Jan. 1996. „W sprawie odróżnienia pomiędzy kontekstem odkrycia i kontekstem uzasadnienia”, W: W stronę logiki, red. Jan Woleński, 266–273. Kraków: Aureus.

Woleński, Jan. 2003. „Logika, kontekst odkrycia, kontekst uzasadnienia”, W: Odkrycie naukowe i inne zagadnienia współczesnej filozofii nauki, red. Władysław Krajewski i Witold Strawiński, 75–87. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.