Problem upływu czasu, determinizmu i redukcjonizmu w filozofii fizyki Sabine Hossenfelder. Analiza krytyczna

Andrzej Łukasik

doi:10.18290/rf24724.6

Published : 2024-12-30

Vol. 72 No. 4 (2024)

The Problem of the Flow of Time, Determinism and Reductionism in Sabine Hossenfelder’s Philosophy of Physics. Critical Analysis

Andrzej Łukasik

https://orcid.org/0000-0001-9939-9135

DOI: https://doi.org/10.18290/rf24724.6

Abstract

This article is a polemic against some of the theses formulated in Sabine Hossenfelder’s work Existential Physics. A Scientist’s Guide to Life’s Biggest Questions. It is argued that 1) the claim of the real existence of the past, present, and future is only one of the possible philosophical interpretations of the space-time of special relativity and that the thesis of the objective time flow is reconcilable with modern physics; 2) determinism is significantly limited by the probabilistic nature of one of the fundamental theories of modern physics that are quantum mechanics, and the thesis that 3) “reductionism is a fact” is not supported by chaos theory, in which the behaviour of physical systems is described by nonlinear differential equations.

Keywords:

time flow, determinism, reductionism

Details

References

Statistics

Authors

Download files

pdf (Język Polski)

Altmetric indicators

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Bohr, Niels. 1963. Fizyka atomowa a wiedza ludzka. Tłum. Wacław Staszewski, Stanisław Szpikowski, Armin Teske. Warszawa: PWN.

Calaprice, Alice. 1997. Einstein w cytatach. Tłum. Marek Krośniak. Warszawa: Prószyński i S-ka.

Cartwright, Nancy. 2022. A Philosopher Looks at Science. Cambridge: Cambridge University Press.

Cartwright, Nancy. 2005. The Dappled World. A Study of the Boudaries of Science. Cambridge: Cambridge University Press.

Czerniawski, Jan. 2009. Ruch, przestrzeń, czas. Protofizyczne i metafizyczne aspekty podstaw fizyki relatywistycznej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Einstein, Albert, Boris Podolsky i Nathan Rosen. 1935. „Can Quantum Mechanical Description of Physical Reality by Considered Complete?”. Physical Review 47: 777-780. Tłum. polskie: 1999. „Czy opis kwantowomechaniczny rzeczywistości fizycznej można uznać za zupełny?”. W: Stanisław Butryn, red. Albert Einstein. Pisma filozoficzne, Tłum. Kazimierz Napiórkowski, 117-123. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Feynman, Richard P. 1999. Sześć trudniejszych kawałków. Tłum. Piotr Amsterdamski et al. Warszawa: Prószyński i S-ka.

Gołosz, Jerzy. 2011. Upływ czasu i ontologia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Gołosz, Jerzy. 2011. „Upływ czasu i teoria względności”. Filozofia Nauki 73, nr 1: 95-131.

Grygianiec, Mariusz. 2011. „Trwanie w czasie”. W: Przewodnik po metafizyce, red. Sebastian T. Kołodziejczyk, 211-276. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Hacking, Ian. 1983. Representing and Intervening. Introductory Topics in the Philosophy of Natural Sciecne. Cambridge–London–New York–New Rochlle–Melbeurn–Sydney: Cambridge University Press.

Hawking, Stephen i Leonard Mlodinow. 2017. Wielki projekt. Tłum. Jarosław Włodarczyk. Warszawa: Wydawnictwo Albatros.

Heller, Michał. 2004. Filozofia przyrody. Zarys historyczny. Kraków: Wydawnictwo Znak.

Heller, Michał i Józef Życiński. 1987. „Epistemologiczne aspekty związków filozofii z nauką”. W: Michał Heller, Alicja Michalik, Józef Życiński, red. Filozofować w kontekście nauki, 7-16. Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne.

Hossenfelder, Sabine. 2023. Czy Wszechświat myśli? I inne ważne pytania nauki. Tłum. Bogumił Bieniok, Ewa L. Łokas. Kraków: Copernicus Center Press.

Hossenfelder, Sabine. 2019. Zagubione w matematyce. Fizyka w pułapce piękna. Kraków: Copernicus Center Press.

Krajewski, Władysław, red. 1996. Słownik pojęć filozoficznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.

Krajewski, Władyslaw. 1998. Prawa nauki. Przegląd zagadnień metodologicznych i filozoficznych. Warszawa: Książka i Wiedza.

Laplace, Pierre-Simon de. 1814. Essai philosophique sur les probabilités. Paris: V Courcier.

Mauldin, Tim. 1998. „Part and Whole in Quantum Mechanics”. W: Elena Castellani, red. Interpreting Bodies. Classical and Quantum Objects in Modern Physics, 46-60. Princeton: Princeton University Press.

Newton, Isaac. 2011. Matematyczne zasady filozofii przyrody. Tłum. Jarosław Wawrzycki. Kraków: Copernicus Center Press.

Penrose, Roger. 1997. Makroświat, mikroświat i ludzki umysł. Tłum. Piotr Amsterdamski. Warszawa: Prószyński i S-ka.

Sobczyńska, Danuta i Paweł Zeidler. 1984. Nowy eksperymentalizm. Teoretycyzm. Reprezentacja. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM.

Stewart, Ian. 1995. Czy Bóg gra w kości. Nowa matematyka chaosu. Tłum. Michał Tempczyk, Włodzimierz Komar. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Tempczyk, Michał. 2005. Ontologia świata przyrody. Kraków: Universitas.

Tempczyk, Miachał. 1998. Teoria chaosu i filozofia. Warszawa: Wydawnictwo CIS.

Wallace, David. 2022. Filozofia fizyki. Tłum. Wojciech Sady. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Wichmann, Eyvind H. 1975. Fizyka kwantowa. Tłum. Waldemar Gorzkowski, Andrzej Szymacha. Warszawa: PWN.

Woleński, Jan. 1981. „O tak zwanych filozoficznych założeniach nauki”. W: Stanisław Butryn, red. Z zagadnień filozofii nauk przyrodniczych, 7-16. Warszawa: Wydawnictwo PAN.

Zeidler, Paweł. 2011. Chemia w świetle filozofii. Studia z filozofii, metodologii i semiotyki chemii. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM.