Gestaltung, Ästhetik und Bedeutung der Mittelalterlichen Gärten Sowie Ihre Aktuelle Rezeption

Małgorzata Żak-Kulesza; Piotr Kulesza

doi:10.18290/rkult25163.6

Published : 2025-09-30

Vol. 16 No. 3 (2025)

The Formation, Aesthetics and Significance of Medieval Gardens and their Contemporary Reception

Małgorzata Żak-Kulesza

https://orcid.org/0000-0002-3601-4709

Piotr Kulesza

https://orcid.org/0000-0002-1721-932X

DOI: https://doi.org/10.18290/rkult25163.6

Abstract

Artykuł podejmuje próbę wskazania na jakości i wartości ogrodu średniowiecza. Ogród to przestrzeń komponowana i projektowana, której jakości estetyczne odczytywano również w kontekście moralnym. Człowiek przypisuje mu szereg znaczeń, wiąże swoje życie i aktywność z hortus. Charakter tej przestrzeni, jej elementy składowe wywołują w człowieku określone uczucia, refleksje, są celowo kształtowane dla osiągnięcia wrażenia porządku, harmonii. Ogrodowa utilitas nie wyklucza możliwości doświadczania venustas. Mówią o tym teksty średniowiecznych autorów, takich jak Walahfrid Strabo, Albert Wielki czy Piotr Crescentyn. Współczesne rekonstrukcje dawnych założeń ogrodowych, choć wierne lub inspirowane tekstami i średniowiecznymi pierwowzorami, są przez współczesnego odbiorcę odczytywane w zupełnie inny sposób. Ogród nie traci swego znaczenia, ale je zmienia, poszerza lub kieruje ku nowym jakościom, wartościom poznawczym, które zależne są od momentu historycznego i uwarunkowań kulturowych.

Keywords:

Aesthetics, hortus Conclusus, Garden, design, Petrus Crescenzi, reception, Middle Ages, herb Garden, pleasure Garden

Details

References

Statistics

Authors

Download files

pdf (Deutsch)

Altmetric indicators

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Albers, Lucia H. „The The Perception of Gardening as Art.“ Garden History 19, No. 2 (1991): 163–174. https://doi.org/10.2307/1586892.

Alberti, Magni. De Vegetabilibus Libri VII. Historiae naturalis pars XVIII. Editionem criticam ab Ernesto Meyero coeptam, absolvit Carolus Jessen. Berolini: G. Reimeri, 1867.

Anheim, Étienne. „Le rinceau et l’oiseau. Le décor de la chambre de Benoît XII au Palais des papes d’Avignon.“ In La légitimité implicite, hrsg. Von Jean-Philippe Genet, 359–374. Paris – Rome: Ed Sorbonne, 2017. https://books.openedition.org/psorbonne/6599.

Aristoteles. Politik. Übersetzt mit einer Einführung und einem Kommentar von Ludwik Piotrowicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN [Wissenschaftsverlag PWN], 2006.

Aristoteles. Parva Naturalia. Übersetzt Walter Stanley, Hett. Cambridge: Harvard University Press, 1936.

Assunto, Rosario. Filozofia ogrodu. Auswahl, Übersetzung und Redaktion Mateusz Salwa. Łódź: Wydawnictwo Przypis, 2015.

Bauman, Johanna E. „Piero de Crescenzi’s Liber ruralium commodorum (Book of Rural Arts) Book 8 of Pleasure garden,“ Studies in the History of Gardens & Designed Landscapes 22, No. 2 (2002): 100–111. https://catena.bgc.bard.edu/texts/crescenzi.pdf.

Bauman, Johanna E. Piero de’Crescenzi’s Liber ruralium commodorum: Unearthing the Origins of the Pleasure Garden. Dissertation, nicht im Verlag erschienen. Charlottesville: University of Virginia, 2000.

Bauman, Johanna. „Tradition and transformation: the pleasure garden in Piero de Crescenzi’s Liber ruralium commodorum,“ Studies in the History of Gardens & Designed Landscapes 22, No. 2 (2002): 111–127. DOI: 10.1080/14601176.2002.10435257.

Börsch-Supan, Eva. „Garten.“ In Lexikon der christliche Ikonographie. Allgemeine Ikonographie. T. 2, hrsg. Von Engelbert Kirschbaum, 77–81. Rom – Freiburg – Basel – Wien: Herder, 1990.

Bricheux, Thomas. „Présentation du projet. Zugriff 15. Mai 2023.“ Zugriff am 20.06.2024. https://www.avignon.fr/fileadmin/Documents/arch_documents/Documents/Documents/docjuuin19/Externe/jardinspalais2.pdf.

Calkins, Robert G. „Piero de’Crescenzi and the Medieval Garden.“ In Medieval Gardens, Dumbarton Oaks Colloquium on the History of Landscape Architecture IX, hrsg. Von Elisabeth B. Macdougall, 155–173. Washington: Dumbarton Oaks, 1986.

Charageat, Marguerite. Sztuka ogrodów. Aus dem Französischen übersetzt von Agnieszka Morawińska und Hanna Pawlikowska. Warszawa: WAiF, 1978.

Chudzikowska-Wołoszyn, Małgorzata. „Koincydencja sacrum i profanum w estetyce Walahfrida Strabona (809–849). (Rozważania w oparciu o przyrodniczy poemat De cultura hortorum).“ Humanistyka i Przyrodoznawstwo 17 (2011): 273–288. https://bazhum.muzhp.pl/media//files/Humanistyka_i_Przyrodoznawstwo/Humanistyka_i_Przyrodoznawstwo-r2011-t17/Humanistyka_i_Przyrodoznawstwo-r2011-t17-s273-288/Humanistyka_i_Przyrodoznawstwo-r2011-t17-s273-288.pdf.

Curtius, Ernst Rober. Literatura europejska i łacińskie średniowiecze. Übersetzt und zusammengestellt von Andrzej Borowski. Kraków: Universitas, 2005.

Domeracki, Piotr. „Filozofia ogrodu jako filozofia samotności.“ In Przestrzeń ogrodu. Przestrzeń kultury, hrsg. Von Grzegorz Gazda, und Mariusz Gołąb, 137–148. Kraków: Universitas, 2008.

Fabiani Giannetto, Raffaella. „Writing the garden in the age of humanism: Petrarch and Boccaccio,“ Studies in the History of Gardens & Designed Landscapes 23, No. 3 (2003): 231–257. https://doi.org/10.1080/14601176.2003.10435297.

Firlet, Janusz. „Hortus conclusus królewskich ogrodów na Wawelu.“ Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa 23 (2005): 63–70. https://muzeumkrakowa.pl/plik-do-pobrania/459.

Heilkräuter und Gartenanlagen im Kloster Sankt Gallen. Katalog zur Jahresausstellung in der Stftsbibliothek St Gallen Katalog zur Jahresausstellung in der Stiftsbibliothek St. Gallen 30. November 2009 – 7. November 2010. St. Gallen: Verlag am Klosterhof St.Gallen, 2010.

Hennebo, Dieter, und Alfred Hoffmann. Geschichte der deutschen Gartenkunst, Bd. 1: Gärten des Mittelalters. Hamburg: Broschek Verlag, 1962.

Herrington, Susan. „Gardens can means.“ Landscape Journal 26, No. 2 (2007): 302–317. DOI: 10.3368/lj.26.2.302.

Holzapfel, Hildegard. „Ein Garten wunderschön und nützlich seinem Herrn. (Luxorius 6. Jh.): der Hortulus des Walahfrid Strabo.“ Mitteilungen der Schweizerischen Gesellschaft für Gartenkultur Bulletin de la Société Suisse des Arts du Jardin 18, No. 1 (2000): 6–13.

Kamper-Warejko, Joanna. „Polski XVI-wieczny przekład poradnika Piotra Krescencjusza jako świadectwo przenikania kultur.“ Rocznik Przekładoznawczy. Studia nad teorią, praktyką i dydaktyką przekładu 12 (2017): 153–168. DOI: https://doi.org/10.12775/RP.2017.009.

Kobielus, Stanisław. Człowiek i ogród rajski w kulturze religijnej średniowiecza. Warszawa: PAX, 1997.

Landsberg, Sylvia. The Medieval Garden. London: British Museum Press, 1996.

Larkin, Deirdre. „Hortus redivivus. The Medieval Garden Recreated.“ In Health and Healing from the Medieval Garden, hrsg. Von Peter Dendle, und Alain Touwaide, 228–241. Woodbridge: Boydell Press, 2008.

Morgan, Luke. „Early modern Edens: the landscape and language of paradise.“ Studies in the History of Gardens & Designed Landscapes 27, No. 2 (2007): 142–148.

Nitz, Genoveva. „Hortus conclusus.“ In Marienlexikon, Bd. 3, hrsg. Von Robert Bäumer, und Leo Scheffczyk, 247–250. St. Ottilien: EOS-Verlag, 1991.

On the cultivation of Gardens. A ninth century gardening book by Walafrid Strabo. Translated by James Mitchell with a Foreword by Richard Schwarzenberger. San Francisco: Ithuriel’s Spear, 2009.

Salwa, Mateusz. Estetyka ogrodu. Między sztuką a ekologią. Łódź: Wydawnictwo Przypis, 2016.

Salwa, Mateusz. „Estetyka, etyka i logika ogrodu. Filozofia Rosaria Assunta.“ Artium Quaestiones 26 (2018): 79–99. https://doi.org/10.14746/aq.2015.26.5.

Schmuki, Karl. „Zwei Monumente des frühmittelalterlichen Gartenbaus aus dem Bodenseeraum Der St.Galler Klosterplan und der Hortulus des Walahfrid Strabo.“ Kunst + Architektur in der Schweiz = Art + architecture en Suisse = Arte + architettura in Svizzera 67, No. 3 (2016): 30–39.

Stoffler, Hans-Dieter. Der Hortulus des Walahfrid Strabo. Aus dem Kräutergarten des Klosters Reichenau. Sigmaringen: Thorbecke Verlag, 1996.

Suchecka, Anna. Sandomierski ogród kanonika Marcina z Urzędowa. Przewodnik. Sandomierz: Muzeum Diecezjalne Dom Długosza w Sandomierzu, 2015.

Suchecka, Anna. „Sandomierski ogród Marcina z Urzędowa,“ Głos Ziemi Urzędowskiej (2015): 81–86. https://gokurzedow.pl/u/gzu15/7.pdf.

Szafrańska, Małgorzata. „‘Przesiewacze piasku’: uwagi na temat powstania i ewolucji historii ogrodów.“ Rocznik Historii Sztuki 32 (2007): 5–34.

Szafrańska, Małgorzata. „Ogrody średniowieczne.“ In Ogród – forma – styl – marzenie. Katalog wystawy 18 grudnia 1998 – 22 lutego 1999 Zamek Królewski w Warszawie, kurator wystawy Małgorzata Szafrańska [Ausstellungskatalog 18. Dezember 1998 - 22. Februar 1999 Königliches Schloss in Warschau, Kuratorin Małgorzata Szafrańska], 45–53. Warszawa: Ars regia, 1998.

Szafrańska, Małgorzata. „Wirydarz: słowo, forma, treść.“ Teka Komisji Urbanistyki i Architektury 27 (1995): 121–133.

Szafrańska, Małgorzata. „Ogród w świetle księżyca, czyli Genius loci a genius horti.“ In Fenomen genius loci. Tożsamość miejsca w kontekście historycznym i współczesnym. Materiały konferencji zorganizowanej przez Muzeum Pałac w Wilanowie Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie grudzień 2007, Einführung Paweł Jaskanis, hrsg. Von Bartłomiej Gutowski, 139–144. Warszawa: Muzeum Pałac w Wilanowie, 2009. https://archiv.ub.uni-heidelberg.de/artdok/1876/1/Gutowski_Genius_loci_2009.pdf.

Tatarkiewicz, Władysław. Historia estetyki, Bd. 2: Estetyka średniowieczna. Warszawa: Arkady, 1988.

Vergil. Bucolica und Georgica. Übersetzt und bearbeitet von Zofia Abramowiczówna. Wrocław: Ossolineum, 1953.