Kosmologia i teologia: niezależność, dialog czy integracja? Propozycja inspirowana poglądami Georgesa Lemaître’a

Dariusz Dąbek

doi:10.18290/rf25734.9

Published : 2025-12-29

Vol. 73 No. 4 (2025)

Cosmology and Theology: Independence, Dialogue, or Integration? A Proposal Inspired by Georges Lemaître

Dariusz Dąbek

https://orcid.org/0000-0002-4883-5133

DOI: https://doi.org/10.18290/rf25734.9

Abstract

Artykuł analizuje relację między kosmologią a teologią, podejmując pytanie o możliwość ich niezależności, dialogu bądź integracji. Punktem wyjścia jest klasyfikacja relacji nauka–religia zaproponowana przez Iana Barboura (konflikt, niezależność, dialog, integracja), ze szczególnym skupieniem się na idei niezależności. Głównym punktem odniesienia jest stanowisko Georges’a Lemaître’a – katolickiego księdza i kosmologa – który postulował rozdzielenie naukowego i teologicznego dyskursu w celu uniknięcia nieporozumień wynikających z błędnego mieszania porządków epistemologicznych. Jego poglądy pozostają w wysokim stopniu zgodne z wypracowanymi w filozofii nauki regułami, zwłaszcza tzw. zasadą jednorodności epistemologiczno-metodologicznej, stanowiącą bezpośrednią konsekwencję przyjmowanej przez większość filozofów autonomii nauk szczegółowych, filozofii i teologii. Na poziomie badań przedmiotowych kosmologia i teologia powinny być zatem niezależne. Nie oznacza to jednak izolacji, gdyż możliwa i zalecana jest otwartość w formie dialogu inspirującego. Natomiast na poziomie metaprzedmiotowym (filozoficznym) może i powinien być podejmowany dialog ukierunkowany na poszukiwanie odpowiedzi na ważne pytania nurtujące człowieka. Taki dialog winien zmierzać do zbudowania spójnej wizji rzeczywistości, będącej syntezą różnych typów wiedzy. Na najwyższym (metafilozoficznym, aksjologicznym) poziomie należy oszacować epistemiczną wartości skonstruowanych obrazów świata i na tej podstawie dokonać wyboru najlepszego światopoglądu.

Keywords:

relationship between science and religion, Lemaître, cosmology, theology, worldview

Details

References

Statistics

Authors

Download files

pdf

Citation rules

Dąbek, D. (2025). Cosmology and Theology: Independence, Dialogue, or Integration? A Proposal Inspired by Georges Lemaître. Roczniki Filozoficzne, 73(4), 159–176. https://doi.org/10.18290/rf25734.9

Altmetric indicators

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Barbour, Ian G. 2000. When Science Meets Religion. Enemies, Strangers, or Partners? San Francisco: HarperOne.

Barbour, Ian G. 2002. “On Typologies for Relating Science and Religion.” Zygon: Journal of Religion and Science 37 (2): 345–59. https://doi.org/10.1111/0591-2385.00432.

Bronk, Andrzej. 1998. Zrozumieć świat współczesny. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Cantor, Geoffrey, and Chris Kenny. 2001. “Barbour’s Fourfold Way: Problems with His Taxonomy of Science-Religion Relationships.” Zygon: Journal of Religion and Science 36 (4): 765–81.

Dwyer, Christopher. 1994. “Two Paths to Truth: A Tribute to Georges Lemaître.” New Blackfriars 75 (886): 472–76. https://doi.org/10.1111/j.1741-2005.1994.tb01519.x.

Evans, John H., and Michael S. Evans. 2008. “Religion and Science: Beyond the Epistemological Conflict Narrative.” Annual Review of Sociology 34:87–105. https://doi.org/10.1146/annurev.soc.34.040507.134702.

Hajduk, Zygmunt. 2007. Filozofia przyrody. Filozofia przyrodoznawstwa. Metakosmologia. 2nd ed. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Hajduk, Zygmunt. 2011. Nauka a wartości: aksjologia nauki, aksjologia epistemiczna. 2nd ed. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Heller, Michał. 1980. “Dyskusje kosmologiczne Einstein–Lemaître.” Roczniki Filozoficzne 28 (3): 33–44.

Heller, Michał. 1981. “Konflikt nauki z wiarą w okresie popozytywistycznym.” In Nauka – Religia – Dzieje. Seminarium w Castel Gandolfo 16–19 sierpnia 1980 roku, 61–74. Roma: Abilgraf.

Heller, Michał. 2008. Ostateczne wyjaśnienia wszechświata. Kraków: TAiWPN Universitas.

Heller, Michał. 2014. Granice nauki. Kraków: Copernicus Center Press.

Heller, Michał, and Odon Godart. 1985. The Expanding Universe: Lemaître’s Unknown Manuscript. Tucson, AZ: Pachart Publishing House.

Jodkowski, Kazimierz. 2008. “Epistemiczne układy odniesienia i «warunek Jodkowskiego».” In Filozoficzne i naukowo-przyrodnicze elementy obrazu świata, edited by Anna Latawiec and Grzegorz Bugajak, 7:108–23. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

John Paul II. 1988. “Letter of His Holiness John Paul II to Reverend George V. Coyne, S.J. Director of the Vatican Observatory.” Accessed October 10, 2025. https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/en/letters/1988/documents/hf_jp-ii_let_19880601_padre-coyne.html.

Kaiser, Christopher B. 2012. “Early Christian Belief in Creation and the Beliefs Sustaining the Modern Scientific Endeavor.” In The Blackwell Companion to Science and Christianity, edited by James Stump and Alan G. Pagett, 3–13. Chichester: Wiley-Blackwell.

Kragh, Helge S., and Dominique Lambert. 2007. “The Context of Discovery: Lemaître and the Origin of the Primeval-Atom Universe.” Annals of Science 64 (4): 445–70. https://doi.org/10.1080/00033790701317692.

Lekka-Kowalik, Agnieszka. 2008. Odkrywanie aksjologicznego wymiaru nauki. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Lemaître, Georges. 1929. “La Grandeur de l’Espace.” Revue des Questions Scientifiques 95:189–216.

Lemaître, Georges. 1937. “La culture catholique et les sciences positives.” In Actes du VIe Congrès Catholique du Malines, vol. 5, Culture intellectuelle et sens chrétien, 65–70. Bruxelles: VIme Congrès Catholique de Malines.

Lemaître, Georges. 1960. “L’étrangeté de l’Univers.” Revue Générale Belge, (June), 1–14. Accessed May 12, 2025. https://archives.uclouvain.be/ark:/33176/dli000000f8rP.

Lemaître, Georges. 1958. “The Primeval-Atom Hypothesis and the Problem of the Clusters of Galaxies.” In La structure et l’évolution de l'univers, 1–32. Bruxelles: R. Stoops. Accessed May 12, 2025. https://dipot.ulb.ac.be/dspace/bitstream/2013/234812/3/DL2622637_000_f.pdf.

Lemańska, Anna. 2010. “Filozofia przyrody czy przyrodoznawstwa.” In Filozofia przyrody współcześnie, edited by Mariola Kuszyk-Bytniewska and Andrzej Łukasik, 43–53. Kraków: Universitas.

Luminet, Jean-Pierre. 2011. “Editorial Note to: Georges Lemaître, The Beginning of the World from the Point of View of Quantum Theory.” General Relativity and Gravitation 43:2911–2928. https://doi.org/10.1007/s10714-011-1213-7.

Pabjan, Tadeusz. 2008. “Teologia naturalna Sir Edmunda Taylora Whittakera.” Zagadnienia Filozoficzne w Nauce (42): 78–111.

Pabjan, Tadeusz. 2013. “Postulaty nauk przyrodniczych pod adresem teologii stworzenia.” Tarnowskie Studia Teologiczne 32 (1): 132–35.

Pius XII. 1951. The Proofs for the Existence of God in the Light of Modern Natural Science. The Pontifical Academy of Sciences. Accessed May 12, 2025. https://www.pas.va/en/magisterium/servant-of-god-pius-xii/1951-22-november.html.

Rescher, Nicholas. 2006. Collected Papers. Vol. 8, Studies in Value Theory. Frankfurt am Main: Ontos Verlag.

Rusecki, Marian. 2009. “Wiara i rozum w świetle encykliki Fides et ratio.” In Nauka – wiara. Rola filozofii, edited by Marek Słomka, 109–28. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Tambor, Paweł. 2023. “Georges Lemaître: Two Paths to Truth.” Theology and Science 21 (2): 245–60. https://doi.org/10.1080/14746700.2023.2188371.

Turek, Józef. 1984. “Poglądy metakosmologiczne G. Lemaître’a.” Roczniki Filozoficzne 32 (3): 31–47.

Turek, Józef. 2009. Filozoficzne interpretacje faktów naukowych. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Turek, Józef. 2011a. “Metodologiczne ograniczenia procedur unaukowienia teologii.” Roczniki Filozoficzne 59 (2): 53–69.

Turek, Józef. 2011b. “Cosmological Context of the Currently Formulated Theistic Arguments.” In Studies in Logic & Theory of Knowledge, edited by Antoni Stępień, Józef Herbut, and Stanisław Kiczuk, 7:171–86. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Whittaker, Edmund T. 1946. Space and Spirit: Theories of the Universe and the Arguments for the Existence of God. London: Thomas Nelson.